Një studim i ri interesant ka tronditur kuptimin tonë për oqeanet e Tokës. Ai zbulon se rreth 15 milionë vjet më parë , diçka e jashtëzakonshme ndodhi nën sipërfaqen e planetit: Toka “gëlltiti” miliarda ton ujë , duke shkaktuar rënien marramendëse të nivelit të detit me 30 metra.
Ky zbulim, i publikuar në shkurt 2025 në portalin AGU nga studiues që studiojnë forcat gjeologjike që formësojnë oqeanet tona, sfidon bindjen konvencionale se nivelet e detit ndikohen vetëm nga ndryshimet klimatike. Në vend të kësaj, ai nxjerr në pah rolin e fuqishëm të ndryshimeve tektonike dhe dinamikës së dyshemesë së oqeanit. Le ta analizojmë këtë ngjarje të jashtëzakonshme dhe çfarë na tregon ajo për proceset natyrore të planetit.
Kur mendojmë për nivelet e detit, shumica prej nesh kanë tendencë ta shoqërojnë atë me ndryshimet klimatike, shkrirjen e akullnajave dhe ngrohjen globale. Por ky hulumtim i ri sugjeron që aktiviteti tektonik luan gjithashtu një rol të rëndësishëm në formësimin e oqeaneve. Midis 15 dhe 6 milionë vjet më parë, korja oqeanike e Tokës përjetoi një shembje dramatike. Dyshemeja e oqeanit, e cila krijohet dhe shkatërrohet vazhdimisht nga tektonika e pllakave, filloi të zhytet më thellë në mantelin e Tokës.
Ky ndryshim, i cili ngadalësoi prodhimin e kores oqeanike me rreth 35% , çoi në formimin e pellgjeve më të thella oqeanike. Si rezultat, sasia e ujit që këto pellgje mund të mbanin u ul dhe nivelet e detit ranë me 26 deri në 32 metra. Ngjarja ishte aq e rëndësishme sa la një gjurmë të qëndrueshme në ekuilibrin hidrologjik të planetit. Ajo që është vërtet e jashtëzakonshme është se kjo ngjarje gjeologjike ndodhi shumë kohë para ndryshimit të klimës të shkaktuar nga njeriu me të cilin po përballemi tani, duke treguar se oqeanet e Tokës kanë qenë gjithmonë në ndryshim.
Procesi që shkaktoi këtë rënie të nivelit të detit nuk është aq i thjeshtë sa thjesht “oqeani u fundos”. Korja oqeanike e Tokës formohet vazhdimisht në kreshtat e mes-oqeanit, ku pllakat tektonike ndahen dhe magma ngrihet për të krijuar kore të re. Me kalimin e kohës, korja më e vjetër shtyhet poshtë në zonat e subduksionit ku shkrihet përsëri në mantel. Normalisht, ky cikël krijimi dhe shkatërrimi e mban koren oqeanike në një nivel relativisht të barabartë. Por kur ky proces u ngadalësua në mënyrë dramatike, ai pati një efekt të drejtpërdrejtë në thellësinë e pellgjeve të oqeanit.
Studimi theksoi se si ndryshimi në shkallën e zgjerimit të shtratit të detit ndikoi drejtpërdrejt në formën dhe vëllimin e oqeanit. Ndërsa prodhimi i kores së re oqeanike u ul, shtrati i detit u bë më pak i ngritur dhe oqeanet kishin më pak hapësirë për të mbajtur ujë. Ky ndryshim nuk ndikoi vetëm në shtratin e oqeanit – ai çoi gjithashtu në një rënie të dukshme të vëllimit të përgjithshëm të ujit të detit në oqeane, duke kontribuar në një rënie të ndjeshme të niveleve globale të detit. Është një shembull interesant se si forcat tektonike, të cilat veprojnë në një shkallë shumë më të gjatë se historia njerëzore, mund të kenë një ndikim të madh në oqeanet e Tokës.
Shembja e kores oqeanike pati gjithashtu një pasojë të papritur në klimën globale. Ndërsa zgjerimi i shtratit të detit u ngadalësua, manteli i Tokës lëshoi më pak nxehtësi në oqean, duke rezultuar në një ulje të dukshme të aktivitetit vullkanik. Shpërthimet vullkanike , veçanërisht nën ujë, lëshojnë sasi të mëdha dioksidi karboni (CO2) në atmosferë, duke kontribuar në efektin serë të planetit .
Me më pak shpërthime, në atmosferë u çlirua më pak CO2, gjë që ndihmoi në ftohjen e Tokës. Kjo ftohje, nga ana tjetër, kontribuoi në zgjerimin e shtresave të akullit dhe akullnajave, duke bllokuar më shumë ujë në tokë dhe duke ulur më tej nivelin e detit. Në thelb, ky ngadalësim i aktivitetit tektonik veproi si një kundërbalancë natyrore ndaj efektit ngrohës të emetimeve vullkanike, duke i dhënë planetit një periudhë të shkurtër ftohjeje. Është një shembull tjetër se sa të ndërlidhura janë sistemet gjeologjike dhe klimatike të Tokës, dhe se si ndryshimet në njërën prej tyre mund të jehojnë në të gjithë planetin.
