Shënimet e redaktorëve:
Të dhënat e para gjenomike të lashta nga Copán ofrojnë njohuri mbi prejardhjen dhe dinamikat e popullsisë gjatë periudhës klasike Maya.
Kredi: Wikimedia Commons, Creative Commons Attribution 2.0 Generic
Nën sipërfaqen e Hondurasit perëndimor të ditëve të sotme ndodhen rrënojat e Copán—një sit arkeologjik që dikur ishte një qytet jetik i botës klasike Maya, i vendosur në kryqëzimin midis Amerikës Qendrore dhe asaj Jugore.
Analiza e fundit gjenetike e shtatë individëve nga kjo zonë, përfshirë një person të mundshëm mbretëror dhe një varrim sakrifikues, zbuloi se njerëzit e Copán-it klasik kishin ngjashmëri gjenetike me popullsitë e periudhës arkaike të vonë (5,600–3,700 vjet më parë), me grupe të mëvonshme Maya dhe me komunitetet moderne Maya në Meksikë. Studimi i publikuar në revistën Current Biology zbuloi shenja të një rënie dramatike — por jo zhdukje të plotë — të popullsisë Maya rreth 1,200 vjet më parë.
Copán u bë vendbanim që nga periudha e hershme pre-klasike (para vitit ~1000 para erës sonë), kur komunitete të vogla bujqësore migruan në këtë rajon. Në shekujt që pasuan, qyteti përjetoi ndërtimin e arkitekturës monumentale dhe shfaqjen e mbishkrimeve në stilin Maya deri në periudhën klasike të hershme (rreth viteve 300–400 të e.s.).
Një epokë e re politike nisi me themelimin e një dinastie mbretërore nga mbreti i parë, K’inich Yax K’uk’ Mo’, një i huaj që mori pushtetin në vitin 426/427 të e.s. dhe u zhvendos në Copán. Gjatë 400 viteve të sundimit të kësaj dinastie, qyteti mbeti një qendër politike, ekonomike dhe ceremoniale, duke strehuar zona banimi si për elitën ashtu edhe për njerëzit e zakonshëm.
Një teori e përhapur sugjeron se mbretëria e Copán u formua kur elitat Maya u shpërngulën në këtë rajon dhe u integruan me popullsitë jo-Maya që e kishin banuar më parë qytetin. Të dhënat arkeologjike dhe historike përputhen me këtë tregim. Megjithatë, shkencëtarët besojnë se të dhënat e drejtpërdrejta gjenetike nga Copán mund të ndihmojnë në sqarimin më të saktë të prejardhjes, modeleve të migrimit dhe ndryshimeve demografike.
Për këtë studim, studiuesit grumbulluan kocka petrose (pjesë e kafkës) nga 16 individë të marrë nga dy projekte arkeologjike: Programa Integral de Conservación del Parque Arqueológico Copán (PICPAC) dhe Proyecto Arqueológico Copán (PROARCO).
ADN-ja u nxor me sukses nga mostrat, por vetëm shtatë prej tyre kishin material të mjaftueshëm për analiza të mëtejshme. Pesë individë u gjetën në struktura të ndara arkitektonike, shumica pa tregues pasurie. Njëri prej tyre kishte vlerësimin më të lartë të pasurisë dhe ishte varrosur në një varr në stil mbretëror—me gjasë një anëtar i dinastisë sunduese. Aty pranë, një individ tjetër pa asnjë tregues pasurie dhe me vlerësim “0” u interpretua si një sakrificë njerëzore.
Gjenomet e sapo sekuencuara u krahasuan me gjenomet e lashta dhe moderne amerikane, duke zbuluar vazhdimësi të fortë gjenetike në rajonin Maya që nga periudha arkaike e vonë deri në ditët e sotme. Të dhënat treguan për një popullsi vendase që nga periudha arkaike, si dhe një rrjedhje gjenetike (6.1% ± 2.6%) nga popullsitë malore të Meksikës gjatë periudhës klasike të hershme dhe të mesme, duke mbështetur idenë e lëvizjes së popullsisë dhe integrimit kulturor në këtë periudhë.
Provat gjenetike gjithashtu treguan një rënie të mprehtë të popullsisë rreth 1,200 vjet më parë, si pasojë e thatësirave të mëdha dhe paqëndrueshmërisë sociale gjatë shekujve IX–XI. Kjo përkon saktësisht me fillimin e kolapsit të civilizimit klasik Maya.
Studiuesit theksojnë se ky studim ofron një perspektivë të re, duke sugjeruar vazhdimësinë e prejardhjes lokale në rajonin Maya, ndërkohë që evidenton lëvizje më të gjera përtej kufijve të zakonshëm të territorit Maya.
Burimi:
Madeleine Murray et al, Ancient genomes reveal demographic trajectories during the Classic Maya period, Current Biology (2025). DOI: 10.1016/j.cub.2025.05.002
Nëse dëshiron ndihmë për përkthimin e ndonjë pjese tjetër ose një përmbledhje të thjeshtuar, më thuaj!
