Një ekip ndërkombëtar astronomësh i udhëhequr nga Matus Rybak (Universiteti i Leidenit, Holandë) ka provuar, falë një zmadhimi të dyfishtë të rastësishëm, se rrezatimi milimetrik gjenerohet pranë bërthamës së një vrime të zezë supermasive. Zbulimet e tyre janë pranuar për botim në revistën Astronomy & Astrophysics dhe janë të disponueshme në serverin e paraprinteve arXiv,
Një zmadhim kozmik i padashur
Në vitin 2015, Matus Rybak dhe kolegët e tij po kërkonin gaz të ftohtë në galaktikën RXJ1131-1231. Kjo galaktikë – një kuazar me një vrimë të zezë supermasive në qendër – ndodhet në yjësinë Kupë (Crater) dhe është e preferuar nga astronomët sepse mes saj dhe Tokës ndodhet një tjetër galaktikë që vepron si lente gravitacionale. Kjo bën që galaktika të duket tre herë më e madhe se ç’është në të vërtetë – një fenomen i njohur si makrolente (macrolensing).
Rybak dhe kolegët e tij e studiuan këtë galaktikë duke përdorur teleskopin ALMA, i cili zbulon rrezatim (nën)milimetrik nga një pllajë në veri të Kilit. Ata vunë re se tre imazhet e galaktikës ndryshonin ndriçim në mënyrë të pavarur nga njëra-tjetra.
“Ky është një sinjal i qartë për mikrolente, një fenomen që ndodh kur një yll ndodhet midis galaktikës përpara dhe vëzhguesit,” thotë Rybak. “E kuptuam menjëherë që duhej ta ndiqnim këtë më tej.”
Dy zmadhime për një zbulim unik
Kombinimi i mikrolentës dhe makrolentës zbulon gjëra që mbeten të padukshme edhe me teleskopët më të mirë në botë. “Me këtë ‘zmadhim të dyfishtë’ (zmadhimi nga galaktika dhe ai nga ylli), është njësoj si të vendosësh dy zmadhues mbi njëri-tjetrin,” shpjegon Rybak.
Në vitin 2020, ekipi vështroi përsëri galaktikën dhe arriti të gjurmojë ndryshimet e ndriçimit të kuazarit.
Astronomët vunë re se kuazari pëlciste në ndriçim në intervale kohore prej disa vitesh. Kjo është e habitshme, sepse rrezatimi milimetrik zakonisht prodhohet nga pluhur i qetë dhe gaz i qetë.
Studiuesit besojnë se rrezatimi vjen nga korona – një rrip i nxehtë, magnetik dhe aktiv në formë unaze që rrethon vrimën e zezë supermasive. Rrezatim milimetrik ishte vërejtur më parë pranë një vrime të zezë, por nuk ishte e qartë nëse vinte nga pluhuri apo nga ndonjë mekanizëm tjetër.
Për herë të parë me rrezatim milimetrik
Rybak bashkëpunoi me Dominique Sluse (Leuven) dhe Frédéric Courbin (Barcelona), të cilët në vitin 2008 ishin pionierë në fushën e mikrolentës në dritën e dukshme. Tani, 17 vite më vonë, ata kanë arritur ta bëjnë këtë për herë të parë me rrezatim milimetrik.
Studiuesve u është caktuar tashmë kohë vëzhgimi me teleskopin me rreze X Chandra. Synimi i tyre përfundimtar është që të përdorin mikrolentën për të studiuar temperaturën dhe fushat magnetike pranë vrimës së zezë.
Kjo është shumë e rëndësishme sepse kushtet pranë vrimës së zezë ndikojnë në të gjithë galaktikën përreth.
