Astronomët kanë zbuluar një galaktikë jashtëzakonisht të copëzuar që rrotullohet, e cila ekzistonte vetëm 900 milionë vjet pas Big Bengut, duke hedhur dritë të re mbi mënyrën se si galaktikat u rritën dhe u zhvilluan në universin e hershëm.
E quajtur me nofkën “Rrushi Kozmik”, galaktika duket se përbëhet nga të paktën 15 grupe masive të formimit të yjeve—shumë më tepër sesa parashikojnë modelet teorike aktuale se mund të ekzistojnë brenda një disku rrotullues të vetëm në këtë kohë të hershme.
Ky zbulim, i botuar në revistën Nature Astronomy, u bë i mundur nga një kombinim i jashtëzakonshëm vëzhgimesh nga Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) dhe James Webb Space Telescope (JWST), të gjitha të përqendruara në një galaktikë të vetme që ndodhi të ishte zmadhur në mënyrë të përsosur nga një grup galaktikash përpara saj, përmes lenteve gravitacionale.
Në total, mbi 100 orë kohë teleskopi iu kushtuan këtij sistemi të vetëm, duke e bërë atë një nga galaktikat më të studiuara nga universi i hershëm.
Edhe pse galaktika kishte dukur si një objekt i vetëm, me formë disku të lëmuar, në imazhet e mëparshme të Hubble, rezolucioni i fuqishëm i ALMA dhe JWST, i përforcuar nga zmadhimi gravitacional, zbuloi një pamje krejt tjetër: një galaktikë rrotulluese e mbushur me grupe masive, që i ngjanin një tufe rrushi.
Ky është hera e parë që astronomët kanë lidhur struktura të brendshme në shkallë të vogël dhe rrotullim në shkallë të madhe në një galaktikë tipike të agimit kozmik, duke arritur rezolucione hapësinore deri në vetëm 10 parsekë (rreth 30 vite dritë).
Fillimisht, “Rrushi Kozmik” ishte shfaqur në të dhënat e mëparshme të HST si një galaktikë tipike me një disk yjor të lëmuar (majtas). Megjithatë, vëzhgimet e thelluara dhe me rezolucion të lartë nga JWST (në mes) dhe ALMA (djathtas) zbuluan se ajo në të vërtetë përbëhet nga shumë grupe të ngjeshura yjore të futura brenda një disku të lëmuar gazi që rrotullohet. Ngjyrat e kuqe dhe blu në panelin e djathtë paraqesin lëvizjet e gazit të zhvendosur drejt së kuqes dhe së kaltrës, përkatësisht, duke gjurmuar rrotullimin e diskut.
Kredite: të dhënat e imazheve të marra nga instrumente specifike, të montuara nga NSF/AUI/NSF NRAO/B. Saxton
Kjo galaktikë nuk përfaqëson një sistem të rrallë apo ekstrem. Ajo ndodhet pikërisht në “sekuencën kryesore” të galaktikave për sa i përket aktivitetit të formimit të yjeve, masës, madhësisë, përbërjes kimike—që do të thotë se ka gjasa të jetë përfaqësuese e një popullsie më të gjerë.
Nëse kjo është e vërtetë, shumë galaktika të tjera që duken të lëmuara me teleskopët aktualë mund të jenë në të vërtetë të përbëra nga nën-struktura të ngjashme të fshehura nga kufijtë e rezolucionit aktual.
Përderisa simulimet ekzistuese nuk arrijnë të riprodhojnë një numër kaq të madh grupesh në galaktika rrotulluese në kohët e hershme, ky zbulim ngre pyetje kyçe rreth mënyrës se si formohen dhe evoluojnë galaktikat. Ai sugjeron se kuptimi ynë për proceset e reagimit dhe formimit të strukturës në galaktikat e reja mund të ketë nevojë për rishikim të rëndësishëm.
“Rrushi Kozmik” tani ofron një dritare unike drejt lindjes dhe rritjes së galaktikave—dhe mund të jetë vetëm i pari nga shumë të tjerë. Vëzhgimet e ardhshme do të jenë kyçe për të zbuluar nëse struktura të tilla të copëzuara kanë qenë të zakonshme në rininë e universit.
