Shirat e musoneve, të cilat janë thelbësore për mbijetesën e miliarda njerëzve në rajone të tilla si India, Indonezia, Brazili dhe Kina, janë shumë më komplekse nga sa mendohej më parë. Deri vonë, këto shira shiheshin kryesisht si një përgjigje e drejtpërdrejtë ndaj ndryshimeve në rrezatimin diellor. Megjithatë, një studim i ri nga Instituti i Potsdamit për Kërkime mbi Ndikimin e Klimës (PIK) ka zbuluar një fenomen interesant: atmosfera ka një “memorie” që luan një rol vendimtar në rregullimin e shirave musonike. Ky zbulim mund të ketë implikime të mëdha për menaxhimin global të klimës dhe sigurinë ushqimore në shumë pjesë të botës.
Kur mendojmë për kujtesën, në përgjithësi imagjinojmë trurin ose sistemet biologjike të afta për të ruajtur informacion. Atmosfera e Tokës duket se është gjithashtu e aftë të regjistrojë dhe ruajë të dhëna, por në një formë shumë të ndryshme: avujt e ujit. Sipas studimit, kjo aftësi e “kujtesës” i lejon atmosferës të rregullojë shirat musonike në një mënyrë shumë më delikate dhe komplekse nga sa mendohej më parë. Në zemër të këtij zbulimi, të paraqitur në PNAS, është një fenomen i njohur si bistabilitet atmosferik. Me fjalë të tjera, atmosfera mund të ekzistojë në dy gjendje të dallueshme të qëndrueshme: një gjendje e lagësht, me shira dhe një gjendje e thatë. Dhe nuk ka të bëjë vetëm me kalimin gradual nga një gjendje në tjetrën: ndryshimi mund të jetë i papritur dhe i menjëhershëm, me pasoja potencialisht dramatike për ekosistemet dhe shoqëritë njerëzore.
Atmosfera “kujton” gjendjen e saj të mëparshme për shkak të akumulimit të avujve të ujit. Në pranverë, rajoni atmosferik është përgjithësisht i thatë dhe duhen disa javë që të mbushet me avuj uji para se të fillojë sezoni i musoneve. Pasi atmosfera të jetë mjaftueshëm e lagësht, ajo shkakton reshje. Por, ndryshe nga sa mendohej më parë, edhe kur rrezet e diellit fillojnë të pakësohen në vjeshtë, avujt e ujit të akumuluar vazhdojnë të sjellin shi, duke krijuar një efekt “kujtese” sezonal. Në këtë mënyrë, atmosfera jo vetëm që reagon ndaj ndryshimeve të menjëhershme në rrezatimin diellor, por edhe “merr parasysh” gjendjen e saj të mëparshme. Ky proces mund të ketë pasoja të thella në rregullsinë dhe intensitetin e musoneve dhe për rrjedhojë në prodhimin bujqësor dhe jetën e përditshme të miliarda njerëzve.
Kjo aftësi e atmosferës për të alternuar papritur midis gjendjeve të thata dhe me shi quhet bistabilitet dhe është thelbësore për të kuptuar fenomenet klimatike të lidhura me musonet. Deri më tani, shkencëtarët besonin se klima ndikohej gradualisht nga faktorë të tillë si rrezatimi diellor. Por ky hulumtim i ri tregon se ekziston një pikë kthese në atmosferë, një prag pas të cilit atmosfera bëhet ose e lagësht dhe me shi, ose e thatë dhe e qëndrueshme. Ky fenomen mund t’i bëjë parashikimet e klimës më komplekse, por edhe më të sakta, nëse mund t’i kuptojmë mekanizmat e tij. Duke përdorur të dhëna vëzhguese nga India, Kina dhe rajone të tjera të prekura nga musonet, si dhe simulime të përparuara, ekipi i hulumtimit ishte në gjendje të demonstronte se gjendja e atmosferës diktohet jo vetëm nga kushtet aktuale, por edhe nga historia e kohëve të fundit e stinëve të kaluara. Nëse reshjet kanë qenë të shumta vitin e kaluar, atmosfera ka më shumë të ngjarë të mbetet në gjendje të lagësht. Anasjelltas, nëse sezoni i mëparshëm ishte veçanërisht i thatë, është më e vështirë që musonet të fillojnë.
Aspekti më i habitshëm i këtij zbulimi është se ky sistem memorieje atmosferike duket i brishtë. Atmosfera mund të ndryshojë papritur, dhe nëse ky ekuilibër prishet, pasojat mund të jenë dramatike. Për shembull, ngrohja globale ose ndotja mund ta prishin këtë fenomen natyror duke ndryshuar akumulimin dhe menaxhimin e avujve të ujit. Ndryshime të tilla mund të çojnë në ngjarje më të paparashikueshme dhe ekstreme të musoneve, duke kërcënuar të korrat bujqësore dhe jetesën e njerëzve që varen nga këto reshje sezonale. Fenomene të tilla si thatësira e zgjatur ose, anasjelltas, shirat e rrëmbyeshëm të pazakontë, mund të bëhen më të shpeshta dhe intensive nëse kjo kujtesë atmosferike do të ndërpritej. Kjo thekson rëndësinë e të kuptuarit të mekanizmave kompleksë klimatikë që qeverisin stinët e shirave dhe nevojën urgjente për të krijuar sisteme monitorimi më efektive.
Një nga gjetjet interesante të studimit është se është e mundur të identifikohet pika e kthesës së musoneve. Duke analizuar të dhënat vëzhguese gjatë disa viteve, mund të jetë e mundur të zbulohen shenja paralajmëruese të hershme të një ndryshimi të papritur në sjelljen e musoneve. Një sistem i tillë monitorimi mund t’u ofrojë autoriteteve dhe fermerëve mjetet e nevojshme për t’u përgatitur për periudha thatësire ose reshjesh ekstreme, duke zvogëluar kështu rrezikun e fatkeqësive.
