Studiuesit kanë zbuluar se era ultra e shpejtë që rrethon një vrimë të zezë supermasive nuk është e qetë dhe e vazhdueshme siç supozohej më parë, por përkundrazi i ngjan një rrjedhe të shpejtë “plumbash” gazi.
Energjia e mbartur nga këto plumba gazi është shumë më e madhe se sa pritej, duke ofruar njohuri të reja se si galaktikat dhe vrimat e tyre të zeza qendrore evoluojnë së bashku. Gjetjet janë botuar në revistën Nature.
Zbulimi u bë nga një ekip ndërkombëtar kërkimor i udhëhequr nga Agjencia Japoneze e Eksplorimit Hapësinor (JAXA), përfshirë Profesor Christine Done nga Qendra për Astronomi Ekstragalaktike e Universitetit të Durhamit.
Profesor Done është një nga vetëm dy shkencëtarët evropianë të mbështetur nga Agjencia Evropiane e Hapësirës për të qenë pjesë e Misionit Japonez/SHBA të Imazheve me Rreze X dhe Spektroskopisë (XRISM), i cili po vëzhgon erën e plazmës së gazit të nxehtë që fryn nëpër galaktika.
Një enigmë galaktike
Besohet gjerësisht se çdo galaktikë strehon një vrimë të zezë supermasive në qendër të saj – objekte me masa miliona herë më të mëdha se ato të diellit.
Gjatë kohës kozmike, mendohet se këto vrima të zeza dhe galaktikat pritëse të tyre kanë evoluar së bashku në një proces të lidhur ngushtë.
Megjithatë, për shkak të ndryshimit të madh në madhësinë dhe masën e tyre, mekanizmat e saktë pas këtij bashkëveprimi mbeten të paqarta. Duke e bërë bashkë-evolucionin e galaktikave dhe vrimave të zeza një nga misteret më të thella në astrofizikën moderne.
Një çelës thelbësor në zgjidhjen e këtij enigme qëndron në rrjedhat e fuqishme të gazit – të njohura si dalje ose erëra – që dëbohen nga rajonet përreth vrimave të zeza me shpejtësi jashtëzakonisht të larta.
Këto erëra besohet se ndikojnë në bashkë-evolucion në dy mënyra kryesore: duke rregulluar rritjen e vrimave të zeza përmes reagimeve që kufizojnë hyrjen e materies, dhe duke injektuar sasi të mëdha energjie në galaktikat pritëse të tyre, duke mbyllur potencialisht formimin e yjeve.
Duke përdorur aftësitë e fuqishme spektroskopike të XRISM, ekipi i kërkimit vëzhgoi erëra që udhëtonin me 20% deri në 30% të shpejtësisë së dritës nga një vrimë e zezë supermasive.
Ata zbuluan për herë të parë se këto erëra përbëheshin nga të paktën pesë përbërës të dallueshëm gazi, secili duke lëvizur me shpejtësi të ndryshme.
Kjo sugjeron që gazi po nxirret me ndërprerje si një gejzer ose po kanalizohet përmes boshllëqeve në mjedisin ndëryjor përreth, duke sfiduar teoritë e hershme të bashkë-evolucionit galaktikë/vrimë të zezë.
Energjia e mbartur nga këto erëra është më shumë se 1,000 herë më e madhe se ajo e erërave në shkallë galaktike, duke ndryshuar në mënyrë dramatike kuptimin tonë për rolin e tyre.
Një vëzhgim i tillë i përparuar ishte i mundur vetëm falë aftësive të jashtëzakonshme të XRISM në zgjidhjen e strukturës së shpejtësisë së erërave.
