Galaktika Andromeda, e njohur gjithashtu si Messier 31 (M31), është galaktika spirale më e afërt me Rrugën e Qumështit, në një distancë prej rreth 2.5 milionë vite drite. Astronomët e përdorin Andromedën për të kuptuar strukturën dhe evolucionin e galaktikës sonë spirale, gjë që është shumë më e vështirë për t’u bërë, pasi Toka ndodhet brenda Rrugës së Qumështit.
Galaktika M31 ka luajtur një rol të rëndësishëm në shumë aspekte të astrofizikës, veçanërisht në zbulimin e materies së errët. Në vitet 1960, astronomja Vera Rubin dhe kolegët e saj studiuan M31 dhe përcaktuan se kishte një material të padukshëm në galaktikë që ndikonte në mënyrën se si ajo dhe krahët e saj spiralë rrotulloheshin. Ky material i panjohur u quajt “materie e errët”. Natyra e tij mbetet një nga pyetjet më të mëdha të hapura në astrofizikë sot, dhe është pikërisht ajo që teleskopi hapësinor i ardhshëm i NASA-s, Nancy Grace Roman, është projektuar për ta ndihmuar në zgjidhjen e saj.
Kjo pamje e re e përbërë përfshin të dhëna të mbledhura për M31 nga disa prej teleskopëve më të fuqishëm në botë, në lloje të ndryshme të dritës. Pamja përfshin:
- rreze X nga Chandra X-ray Observatory i NASA-s dhe XMM-Newton i ESA-s (shfaqur në të kuqe, jeshile dhe blu),
- të dhëna ultravjollcë nga teleskopi tashmë i tërhequr GALEX (blu),
- të dhëna optike nga astrofotografët që përdorin teleskopë tokësorë (Jakob Sahner dhe Tarun Kottary),
- të dhëna infra të kuqe nga teleskopi i tërhequr Spitzer, Infrared Astronomy Satellite, COBE, Planck dhe Herschel (në të kuqe, portokalli dhe vjollcë),
- dhe të dhëna radio nga Westerbork Synthesis Radio Telescope (portokalli e kuqërremtë).
Çdo lloj drite zbulon informacione të reja rreth kësaj galaktike të afërt me Rrugën e Qumështit. Për shembull, rrezet X të Chandra-s zbulojnë rrezatim me energji të lartë përreth vrimës së zezë supermasive në qendër të M31, si dhe shumë objekte të tjera kompakte dhe të dendura të shpërndara nëpër galaktikë. Një studim i fundit mbi vëzhgimet e Chandra-s për M31 diskuton sasinë e rrezeve X të prodhuara nga kjo vrimë e zezë gjatë 15 viteve të fundit. Një shpërthim u vëzhgua në vitin 2013, që duket të përfaqësojë një përforcim të rrezatimit tipik që zakonisht vjen nga kjo vrimë e zezë.
Këto të dhëna me gjatësi vale të ndryshme po publikohen gjithashtu edhe në formë sonifikimi, i cili përfshin të njëjtat gjatësi valësh të përdorura në pamjen e përbërë. Në sonifikim, shtresa nga çdo teleskop është ndarë dhe rrotulluar në mënyrë që të rreshtohen horizontalisht, duke filluar me rrezet X në krye, dhe më pas duke kaluar në ultravjollcë, optike, infra të kuqe dhe radio në fund.
Ndërsa skanimi lëviz nga e majta në të djathtë në sonifikim, çdo lloj drite i përkthehet një diapazoni të ndryshëm notash muzikore – nga valët e radios me energji më të ulët, deri te rrezet X me energji më të lartë. Ndërkohë, ndriçimi i secilit burim kontrollon volumin, dhe pozicioni vertikal përcakton tonin (lartësinë e notës).
Kjo pamje e re e M31 është publikuar në nder të trashëgimisë së jashtëzakonshme të Dr. Vera Rubin, vëzhgimet e së cilës transformuan kuptimin tonë për universin. Matjet e kujdesshme të Rubin mbi kurbën e rrotullimit të Andromedës dhanë disa nga dëshmitë më të hershme dhe më bindëse se galaktikat janë të zhytura në halo gjigante të materialit të padukshëm — atë që tani e quajmë materie e errët.
Puna e saj sfidoi supozimet e vjetra dhe katalizoi një epokë të re kërkimesh mbi përbërjen dhe dinamikën e kozmosit. Në njohje të kontributeve të saj të thella shkencore, Monedha e Shteteve të Bashkuara ka lëshuar së fundmi një çerek (quarter) në vitin 2025 që paraqet Rubin si pjesë e Programit të Grave Amerikane në Monedha — duke e bërë atë astronomen e parë të nderuar në këtë seri.
