Në vitin 2015, sonda New Horizons kaloi me shpejtësi pranë Plutonit dhe satelitit të tij Charon, duke dërguar në Tokë imazhe dhe të dhëna që tronditën thellë atë që dinim për këto botë të largëta. Zbuluam një Pluton befasuesisht aktiv, me një atmosferë të hollë por komplekse dhe një sipërfaqe të formuar nga procese gjeologjike ende të paqarta. Megjithatë, zbulimi më i madh do të vinte më vonë, raporton UniverseToday.
Të dhënat e mbledhura nga teleskopi hapësinor James Webb (JWST) në vitet 2022 dhe 2023 kanë konfirmuar një hipotezë që në vitin 2017 konsiderohej “çmenduri”: atmosfera e Plutonit funksionon sipas një mekanizmi krejtësisht të ndryshëm nga çdo planet apo satelit tjetër në Sistemin Diellor. Nuk janë gazrat dominante – azoti, metani dhe monoksidi i karbonit – ato që kontrollojnë ekuilibrin termik të atmosferës, por një shtresë misterioze mjegulle.
Mjegulla që ngroh dhe ftoh një planet
Astronomi Xi Zhang nga Universiteti i Kalifornisë, Santa Cruz, hodhi shtatë vite më parë idenë se grimcat e mjegullës mbi Pluton mund të funksiononin si një “termostat atmosferik” i pazakontë. Nëse kjo mjegull e ftohte planetin, atëherë ajo duhej të lëshonte rrezatim të fortë në spektrin infra të kuq të mesëm, një shenjë që mund të zbulohej vetëm nga një teleskop tepër i ndjeshëm.
Ekipi i udhëhequr nga Tanguy Bertrand nga Observatori i Parisit përdori instrumentin MIRI të teleskopit JWST për të testuar këtë parashikim. “Ishim jashtëzakonisht krenarë,” tha Zhang. “Në shkencën planetare, rrallë ndodh që një hipotezë e rrezikshme të konfirmohet kaq shpejt. Ishte një kombinim fatlumi, vizioni dhe këmbënguljeje.”
Plutoni kundër Charonit: dy botë të kundërta
Atmosfera e Plutonit është e pasur me azot, metan dhe monoksid karboni – një përzierje e paqëndrueshme që prodhon mjegull si rezultat i reaksioneve fotokimike të shkaktuara nga drita e dobët e Diellit. Në të kundërt, Charon nuk ka pothuajse fare atmosferë, megjithëse mund të lëshojë gazra në mënyrë sezonale.
Imazhet e dërguara nga New Horizons sugjeronin tashmë ekzistencën e një shtrese atmosferike të shtresëzuar mbi Pluton, por vetëm vëzhgime të gjata, si ato të James Webb, mund të gjurmonin dinamikën e saj. Në vitin 2023, instrumenti MIRI u orientua ekskluzivisht drejt Plutonit, duke matur emetimet infra të kuqe në intervalin midis 4.9 dhe 27 mikronë – interval thelbësor për të kuptuar ndërveprimin mes grimcave të mjegullës dhe rrezatimit termik.
Një migrim unik i akullit në Sistemin Diellor
Të dhënat e reja zbuluan ndryshime të temperaturës në sipërfaqen e të dy trupave, Pluton dhe Charon, gjatë rrotullimit të tyre. Duke krahasuar këto të dhëna me modelet termike, studiuesit vlerësuan inercinë termike, emetimin e nxehtësisë dhe temperaturën në rajone të ndryshme.
Fenomeni më i çuditshëm: akulli në Pluton migron sezonalisht. Si në një sistem të rrymave akullnajore, depozitat e akullit duket se “ngrihen” nga një vend dhe zhvendosen në një tjetër. Disa madje kalojnë hapësirën ndërplanetare për t’u depozituar në Charon – një migrim materialesh midis dy trupave qiellorë që nuk ka një ekuivalent të njohur në Sistemin Diellor.
Një atmosferë si ajo e Tokës primitive
Ajo që e bën atmosferën e Plutonit kaq të veçantë është se ekuilibri energjetik nuk kontrollohet, si në rastin e planetëve të tjerë, nga molekulat e gazit, por nga grimcat e mjegullës. Është një përjashtim i madh që tërheq vëmendjen mbi një fenomen potencialisht të harruar: si ishte atmosfera e Tokës më shumë se 4 miliardë vjet më parë?
“Është një dritare drejt së kaluarës sonë,” thotë Zhang. “Atmosfera fillestare e Tokës ishte e dominuar nga azoti dhe hidrokarburet, një mjedis ku proceset fotokimike mund të kenë luajtur një rol thelbësor në lindjen e jetës. Duke studiuar Plutonin, mund të kuptojmë më mirë atë periudhë misterioze.”
Titan, Triton dhe nevoja për një rishikim
Zbulimet në Pluton detyrojnë komunitetin shkencor të rishikojë edhe trupa të tjerë qiellorë që duken të ngjashëm. Titani (sateliti i Saturnit) dhe Tritoni (i Neptunit) kanë atmosfera të dendura me azot dhe mjegull fotokimike. Nëse grimcat e mjegullës luajnë një rol të rëndësishëm në rregullimin e temperaturave, siç ndodh në Pluton, atëherë teoritë aktuale mbi klimën e këtyre botëve duhet përditësuar.
“Plutoni zë një vend unik në spektrin e sjelljes së atmosferave planetare. Është një mundësi e rrallë për të kuptuar se si sillen mjegullat në mjedise ekstreme,” përfundon Zhang.
