Po sikur revolucioni i madh i radhës në luftën kundër kancerit të mos vinte as nga një ilaç i ri dhe as nga një teknikë kirurgjikale… por nga një reaktor bërthamor? Kjo është pikërisht ajo që Kina sapo ka demonstruar, duke prodhuar për herë të parë në territorin e saj itrium-90, një izotop radioaktiv i përdorur në trajtimin e synuar të kancerit të mëlçisë. Ky njoftim, i bërë nga Korporata Kombëtare Bërthamore e Kinës (CNNC) më 14 qershor 2025, shënon një moment të rëndësishëm në zhvillimin e mjekësisë bërthamore kineze. Por pse Kina po fillon në të vërtetë të prodhojë një material kaq specifik në një reaktor uji të rëndë? Çfarë lejon saktësisht? Dhe si mund ta ndryshojë situatën për mijëra pacientë?
Itrium-90 (ose Y-90) është një izotop radioaktiv që lëshon beta, që do të thotë se lëshon një formë rrezatimi të aftë për të shkatërruar qelizat. Por ndryshe nga disa trajtime që ndikojnë në të gjithë trupin, Y-90 është ultra i synuar. Përdoret në formën e mikrosferave të qelqit – sfera të vogla radioaktive të injektuara direkt në enët e gjakut që ushqejnë një tumor, në një procedurë minimalisht invazive të quajtur radioembolizim transarterial (TARE). Pasi arrijnë në vendin e synuar, mikrosferat lëshojnë rrezatim të lokalizuar, me një rreze veprimi prej vetëm 2.5 milimetrash në inde. Rezultati: qelizat tumorale sulmohen, ndërsa indet e shëndetshme aty pranë kursehen kryesisht. Ky trajtim është veçanërisht i dobishëm kundër kancerit të avancuar të mëlçisë, kur kirurgjia nuk është më një mundësi.
Cili është problemi? Deri vonë, të gjitha mikrosferat e itriumit-90 të përdorura në Kinë importoheshin. Dhe, si në shumë fusha mjekësore, kjo varësi krijoi probleme logjistike, financiare dhe shëndetësore. Vonesat në import mund të vononin trajtimet urgjente. Kostot shpesh të larta nuk mbuloheshin gjithmonë. Dhe furnizimi i kufizuar nuk po plotësonte kërkesën në rritje nga spitalet kineze. Përballë kësaj situate, CNNC nisi një sfidë teknike ambicioze: të prodhonte izotopin brenda vendit, duke u mbështetur në njohuritë bërthamore të vendit.
Zgjidhja u gjet në termocentralin bërthamor Qinshan në provincën Zhejiang. Atje, në njësinë Hefu-1, inxhinierët arritën të rrezatonin mikrosferat e qelqit dhe më pas të nxirrnin me sukses itrium-90. E gjitha falë një reaktori me ujë të rëndë, një teknologji e aftë të ofrojë një fluks të lartë dhe të qëndrueshëm neutronesh – ideale për këtë lloj prodhimi. Ky arritje është rezultat i tre viteve punë midis studiuesve të CNNC, Shanghai Nuclear Engineering dhe lojtarëve të tjerë në industrinë bërthamore kineze. Tani, ky sukses hap rrugën për prodhim në shkallë të gjerë, 100% vendas.
Për pacientët, përfitimet janë të menjëhershme: disponueshmëri më e madhe, kosto më të ulëta dhe, mbi të gjitha, qasje më e barabartë në një terapi që shpesh rezervohet për metropolet e mëdha. Për qeverinë kineze, është gjithashtu një mënyrë për të demonstruar aftësinë e saj për të inovuar në fusha strategjike dhe për të zvogëluar varësinë e saj teknologjike nga Perëndimi. Por ambicia shkon përtej trajtimit të kancerit të mëlçisë. Itrium-90 është vetëm një shembull midis shumë izotopeve të tjera mjekësore me potencial të lartë. Me këtë kapacitet të ri prodhimi, Kina shpreson të bëhet një lojtar global në zhvillimin e radiofarmaceutikëve, ilaçeve që përdorin radioaktivitetin për të diagnostikuar ose trajtuar sëmundjet.
Para përdorimit të gjerë klinik, mostrat e prodhuara duhet t’i nënshtrohen testimeve të thella: pastërtia, stabiliteti, aktiviteti specifik… Asgjë nuk i lihet rastësisë. Megjithatë, të gjithë treguesit e publikuar nga CNNC janë shumë inkurajues: ato përputhen me standardet ndërkombëtare dhe hapin rrugën për një autorizim për përdorim mjekësor në afat të shkurtër. Siç thekson Li Shisheng, inxhinieri kryesor i bazës Qinshan: “Ky projekt tregon se teknologjia bërthamore mund të vihet në shërbim të jetës njerëzore, jo vetëm të prodhimit të energjisë.”
Kjo histori përmbledh një trend më të gjerë: energjia bërthamore civile nuk kufizohet më vetëm në gjenerimin e energjisë elektrike. Në hijen e debatit për termocentralin bërthamor, teknologjia bërthamore po bëhet gjithashtu një aleat diskret, por i fuqishëm i mjekësisë moderne. Po sikur reaktorët e së ardhmes të mos përdoren vetëm për të ndriçuar shtëpitë tona, por edhe për të shpëtuar jetë?
