Sarah Dalessi, një studente e vitit të pestë në Kolegjin e Shkencave në Universitetin e Alabama-s në Huntsville, është bërë autore kryesore e një punimi të botuar në The Astrophysical Journal, ku përshkruhet zbulimi i një prej ngjarjeve më të jashtëzakonshme të vëzhguara në hapësirë: shpërthimi më i shpejtë dhe një nga më të ndritshmit e rrezeve gama i regjistruar ndonjëherë. Në fotot që shoqërojnë lajmin, ajo shfaqet duke mbajtur një model të teleskopit hapësinor Fermi të NASA-s, mjeti i cili e bëri të mundur këtë zbulim.
Shpërthimi, që quhet GRB 230307A, bën pjesë në grupin e atyre që quhen ultrashpejtë, sepse materiali dhe energjia që lëshon ai lëvizin pothuajse me shpejtësinë e dritës. Grimcat që shpërthimi hodhi në hapësirë u lëvizën me rreth 99.99998% të kësaj shpejtësie, gjë që e bën këtë shpërthim më të shpejtin e vërejtur deri më sot. Për të kuptuar sa e jashtëzakonshme është kjo shpejtësi, përdoret një numër i posaçëm matës, i cili në këtë rast arriti vlerën 1600, më të lartën e matur ndonjëherë. Kjo tregon se shpërthimi ishte shumë më i fuqishëm se shumica e ngjarjeve të tjera të ngjashme, të cilat zakonisht kanë vlera shumë më të ulëta.
Shpërthimi u regjistrua nga instrumenti i quajtur Gamma-ray Burst Monitor, pjesë e teleskopit Fermi të NASA-s, i cili është në hapësirë që nga viti 2008. Sarah filloi punën me ekipin që merret me këtë instrument në vitin 2021. Ky ekip është një bashkëpunim i ngushtë mes NASA-s, Qendrës së Shkencave Hapësinore në UAH, dhe institutit Max Planck në Gjermani. Puna e saj si pjesë e ekipit përfshin rolin e “Burst Advocate”, që do të thotë se gjatë disa ditëve në muaj ajo monitoron sinjalet që vijnë nga sateliti dhe i klasifikon ato. Pikërisht gjatë njërit prej këtyre turneve, ajo mori njoftimin për shpërthimin GRB 230307A dhe kuptoi menjëherë se kishte të bënte me një ngjarje jashtëzakonisht të fortë, një nga më të fuqishmet e vëzhguara në pesëdhjetë vjet.
Studimi solli edhe një zbulim tjetër të rëndësishëm. Pas disa shpërthimeve të tilla ndodh një dritë e veçantë që quhet kilonova, e cila zakonisht vërehet një ditë pas ngjarjes kryesore. Kjo dritë lidhet me përplasjen e dy yjeve shumë të dendur. Përplasja e tyre krijon materiale shumë të pasura me neutrone, të cilat më pas mund të formojnë elemente të ndryshme të rënda, si ari dhe platini. Për këtë shpërthim, teleskopi James Webb, i drejtuar nga ekipe kërkimore në Holandë dhe Mbretërinë e Bashkuar, gjeti shenja të elementit tellur, një material i rrallë, çka tregon se në këtë lloj ngjarjeje lindin elemente që në Tokë i konsiderojmë të pazakontë dhe të vlefshme.
Gjatë gjithë kësaj përvoje, Sarah thotë se një nga gjërat më të veçanta ka qenë puna krah shkencëtarëve të NASA-s në Qendrën Marshall. Sipas saj, kjo ka qenë arsyeja kryesore pse ajo e zgjodhi UAH për studimet e saj, sepse kishte mundësi të mësonte dhe të punonte me ekspertë të fushës. Ajo tregon se puna me mentoren e saj, Dr. Michelle Hui, ka qenë një prej përvojave më të rëndësishme të jetës së saj akademike. Ajo e vlerëson shumë mbështetjen që ekipi i ka dhënë duke i besuar drejtimin e një projekti kaq të rëndësishëm.
Duke parë përpara, Sarah thotë se fusha e studimit të shpërthimeve të rrezeve gama ka ende shumë për të zbuluar. Ndoshta sfida më e madhe dhe më interesante është dallimi i shpërthimeve të gjata që vijnë nga përplasja e yjeve neutronësh, nga ato që vijnë nga shpërthimi i një ylli gjigant. Për momentin, për të konfirmuar me siguri se nga se vjen një shpërthim, nevojiten vëzhgime të tjera të mëvonshme. Sarah shpreson të gjejë mënyra për të dalluar që në fillim nëse një shpërthim i gjatë mund të ketë lidhje me një përplasje të tillë, gjë që do të hapte rrugë për zbulime të reja në të ardhmen.
