Një numër i vogël komunash në Maqedoninë e Veriut kanë politika të qarta për transparencë e llogaridhënie, gjegjësisht vetëm pesë komuna kanë procedura të miratuara për këtë. 81 komuna kishin faqe funksionale interneti vitin e kaluar, këtë vit Demir Kapia nuk ka, ndërsa disa faqe janë të dobëta ose pa siguri kibernetike dhe pa politika privatësie. Ligji përcakton që, krahas maqedonishtes, gjuha zyrtare është edhe ajo që përdoret nga mbi 20% e qytetarëve, por shumë komuna nuk i përditësojnë versionet gjuhësore në mënyrë të barabartë dhe disa nuk kanë fare versionin e dytë. Transparenca financiare është e ulët, 18 komuna nuk kanë publikuar buxhet për vitin aktual dhe buxheti i qytetarëve mungon në 62 komuna. Vetëm një pjesë e vogël e komunave publikojnë kontratat, vendimet, apo listat e përfituesve nga fondet publike dhe ndërmarrjet komunale. Ka shumë mungesa edhe në trajnimin e stafit, të dhënat e hapura dhe pjesëmarrjen e qytetarëve në vendimmarrje, tregon hulumtimi “Vlerësimi i qeverisjes së mirë në njësitë e vetëqeverisjes lokale në Republikën e Maqedonisë së Veriut përmes Indeksit të Hapjes për vitin 2025” i realizuar nga Metamorfozis, transmeton Portalb.mk..
Vetëm 5 komuna kanë politika/procedura të qarta për transparencë. Koçani dhe Kriva Pallanka kanë miratuar procedura të brendshme për hapje proaktive të vetëqeverisjes. 81 komuna kishin faqe interneti vitin e kaluar, por këtë vit Demir Kapia nuk ka. Disa faqe nuk plotësojnë sigurinë kibernetike dhe nuk kanë politika privatësie.
“Ndryshe nga viti 2024, rezultoi se të gjitha 81 komunat kishin faqe funksionale të internetit, këtë vit Demir Kapia nuk kishte një faqe interneti në dispozicion, për të cilën ata thanë se ishte në zhvillim e sipër. Disa nga komunat që kanë faqe funksionale të internetit, ato i kanë të zhvilluara në një nivel shumë të ulët, ndërsa disa nuk i plotësojnë kërkesat e sigurisë kibernetike, e as nuk kanë politika të privatësisë. Publikimi i politikës për privatësi, përveç se është detyrim ligjor, u ofron komunave një bazë për të fituar besimin e vizitorëve të faqeve të tyre të internetit duke i informuar ata në mënyrë transparente se cilat të dhëna i mbledhin dhe i përdorin, në çfarë mënyre dhe për çfarë qëllimi. Gjatë monitorimit, u vu re se 76 komuna publikojnë rregullisht informacione për punën e tyre në faqet e tyre zyrtare të internetit, katër komuna i kanë azhurnuar faqet e tyre të internetit në tre muajt e fundit, ndërsa një komunë nuk ka fare faqe interneti”, thuhet në hulumtim.
Faqet e gjashtë komunave nuk përmbajnë mjet funksional për kërkim, përkatësiht Demir Kapia, Zelenikova, Zërnovci, Llozova, Petroveci dhe Tearca.
Ligji përcakton se krahas maqedonishtes, gjuha e përdorur nga mbi 20% e qytetarëve është zyrtare. Shumë komuna nuk i përditësojnë versionet gjuhësore në mënyrë të barabartë; tre komuna nuk kanë version të dytë ose nuk e kanë përditësuar mbi 6 muaj.
“Ligji për Përdorimin e Gjuhëve përcakton që, së bashku me gjuhën maqedonase si gjuhë zyrtare e shtetit, gjuha zyrtare në një komunë është edhe gjuha që përdoret nga të paktën 20% e qytetarëve. për gjuhët që fliten nga më pak se 20% e qytetarëve në një komunë të caktuar vendos vetë komuna. Gjetjet tona tregojnë se komunat nuk i përditësojnë rregullisht të gjitha versionet gjuhësore të faqeve të tyre të internetit, përkatësisht informacioni nuk publikohet në mënyrë të njëtrajtshme në të gjitha gjuhët zyrtare të komunës, duke përfshirë edhe maqedonishten. Edhe pse kanë detyrim ligjor sipas regjistrimit të fundit, tre komuna nuk kanë version në gjuhën e dytë ose nuk e kanë përditësuar atë për më shumë se gjashtë muaj, ndërsa tre komuna nuk e kanë përditësuar versionin në gjuhën e dytë për më shume se tre muaj. Gjetjet tona tregojnë se autoritetet lokale investojnë pak në ngritjen e kapaciteteve të punonjësve të tyre, edhe atë vetëm në tema të caktuara. Në vitin e kaluar, punonjësit e madje 69 komunave nuk kanë marrë pjesë në trajnime mbi qasjen në informatat me karakter publik, dhe madje 75 komuna nuk kanë marrë pjesë në trajnime mbi të dhënat e hapura”, thuhet ndër të tjera në hulumtim.
Ndërsa administratat lokale përballen me mungesën e mundësive për të përmirësuar kapacitetet e tyre të të dhënave të hapura, Agjencia për Qasje të Lirë në Informatat me Karakter Publik thekson se ka një përgjigje shumë të ulët nga institucionet për të marrë pjesë në trajnime mbi qasjen e lirë në informatat me karakter publik. Vlerësimi i tyre tregon se ka njohuri të pamjaftueshme të ligjit midis zyrtarëve në shumë institucione.
“Gjithsej 29 komuna raportuan se kanë emëruar zyrtar për të dhëna të hapura, ndërsa 22 komuna u përgjigjën se kanë publikuar të dhëna të hapura në Portalin Kombëtar të të Dhënave të Hapura. Në këtë drejtim, duhet të theksojmë se portali kombëtar ka kohë që nuk funksionon, gjë që u pamundëson një numri të madh institucionesh të vendosin të dhënat e tyre të hapura në të dhe u pamundëson qytetarëve, kompanive, gazetarëve dhe studiuesve të kenë qasje në informacionin përkatës, të kryejnë analiza dhe të zhvillojnë zgjidhje inovative të bazuara në të dhëna. Aktualisht portali shfaq një njoftim se “faqja është në zhvillim e sipër”, thekson hulumtimi.
Informacioni për organizatën
Një pjesë e madhe e komunave nuk ofrojnë ende informacione themelore për strukturën e tyre: 15 nuk publikojnë organogramin, 34 nuk publikojnë kompetencat e komunës sipas Ligjit për Vetëqeverisjen Lokale dhe 38 nuk publikojnë listë ligjesh që lidhen me kompetencat e tyre. 76 komuna kanë biografi të kryetarëve në faqe dhe 71 kanë publikuar statutet, por 28 nuk e kanë publikuar Rregulloren e Punës së Këshillit dhe 21 nuk kanë informacione për komisionet dhe trupat punues. 66 komuna publikojnë emrat, pozicionet dhe kontaktet e nënpunësve administrativë, por pesë komuna nuk japin asnjë informacion të tillë. Po ashtu, vetëm 39 komuna publikojnë emrat dhe kontaktet e kryetarëve të tyre, duke e bërë të vështirë komunikimin dhe pjesëmarrjen e qytetarëve në më shumë se gjysmën e njësive.
Lidhur me transparencën e informacionit për organizatën nga ndërmarrjet publike, gjegjësisht ndërmarrjeve publike komunale, informacioni mbi pjesëmarrjen e komunës në ndërmarrjet publike publikohet nga pak më shume se gjysma e komunave (44).
“Statutet e ndërmarrjeve publike janë të disponueshme vetëm në 19 komuna, në faqet e tyre të internetit ose në faqet e internetit të ndërmarrjeve publike komunale, ndërsa informacionet për anëtarët e këshillave drejtuese dhe mbikëqyrëse të ndërmarrjeve publike komunale janë të disponueshme plotësisht në 16 komuna dhe pjesërisht në dhjetë komuna. Edhe pse të gjitha informacionet që lidhen me bashkësitë urbane dhe lokale duhet të jenë të disoponueshme publikisht, si nën –njësi të komunës të themeluara për të mundësuar pjesëmarrje më të drejtpërdrejtë të qytetarëve në proceset e vendimmarrjes dhe qeverisjes në nivel lokal, vetëm 39 komuna publikojnë informacione mbi emrat dhe kontaktet e kryetarëve të tyre. Kjo do të thotë se në më shumë se gjysmën e komunave, qytetarët nuk kanë qasje në të dhënat themelore për përfaqësuesit e tyre në nivel lokal, gjë që e vështirëson vendosjen e komunikimit, parashtrimin e iniciativave dhe pjesëmarrjen në zgjidhjen e problemeve lokale”, theksohet më tej.
Vendimmarrja
Transparenca në procesin vendimmarrës mbetet e pjesshme. Vetëm 44 komuna kanë të publikuara plotësisht rendet e ditës të seancave të Këshillit për vitin e kaluar, ndërsa 12 kanë vetëm gjysmën ose më pak. Procesverbalet e plota gjenden vetëm në 21 komuna dhe pjesërisht në katër, ndërsa vendimet e miratuara nga këshillat janë të disponueshme në 58 komuna dhe pjesërisht në nëntë të tjera.
“Të gjitha rendet e ditës të seancave të Këshillit për vitin e kaluar janë të disponueshme në 44 komuna, ndërsa në 12 komuna janë të disponueshme gjysma ose më pak se gjysma. Ndërsa disa komuna kanë caktuar një kategori të veçantë në faqet e tyre të internetit ku i postojnë rendet e ditës, të tjerat i publikojnë ato në kategoritë e dedikuara për lajme, njoftime dhe risi. Procesverbalet e seancave për vitin e kaluar janë plotësisht të disponueshme në 21 komuna dhe pjesërisht në katër komuna, ndërsa vendimet e miratuara nga këshillat janë plotësisht të disponueshme në 58 komuna dhe pjesërisht në nëntë komuna, të cilat zakonisht mund të gjenden në buletinet zyrtare. Nëse marrim parasysh disponueshmërinë dhe efikasitetin e teknologjive të reja, mundësia për të ndjekur transmetimet e drejtpërdrejta me audio dhe video të seancave mund ta lehtësojë ndjeshëm monitorimin e punës së këshillave dhe të vendimmarrjes në nivel lokal”, thuhet në hulumtim.
Është rritur numri i njësive që transmetojnë drejtpërdrejt seancat: 48 komuna kundrejt 31 vitin e kaluar; incizimet e plota publikohen në 21 komuna dhe më pak se gjysma në tre. Vetëm 16 komuna kanë publikuar së paku një komunikatë për shtyp nga seancat e Këshillit në tre muajt e fundit, ndërsa publikimi i komunikatave për takimet zyrtare është praktikë e rregullt në 30 komuna dhe e rastësishme në 24.
“Në tre muajt e fundit, gjithsej 16 komuna kanë publikuar të paktën një komunikatë për shtyp ose deklaratë për mediat nga një seancë e Këshillit, që është një rritje prej 11 komunave krahasuar me vitin 2024, ndërsa publikimi i komunikatave rreth takimeve zyrtare me informacione të hollësishme nga takimi është një praktikë e rregullt në 30 komuna dhe një praktikë e kohëpaskohshme në 24 komuna”, thuhet ndër të tjera në dokument.
Transparenca financiare
Publikimi i të dhënave financiare është ende i pamjaftueshëm. 18 komuna nuk kanë publikuar buxhetin komunal për vitin aktual dhe buxheti i qytetarëve mungon në 62 komuna. Vetëm 17 komuna publikojnë planet financiare vjetore dhe programet e zbatimit të buxhetit. Raportet tremujore publikohen nga 49 komuna për dy vitet e fundit, por vetëm 10 për vitin e fundit. Vetëm 22 komuna publikuan llogaritë përfundimtare për vitin e kaluar kundrejt 51 komuna-ve në 2024. Transparenca mbi borxhin është më e lartë: 55 komuna publikojnë këtë informacion. Vetëm 12 komuna publikojnë rrogat e nëpunësve dhe 10 kompensimet e anëtarëve të Këshillit; rregullorja për mëditje dhe shpenzime udhëtimi është në 15 komuna. Në furnizime publike, 60 komuna publikojnë plane, 63 thirrje, 59 vendime dhe 65 kontrata, ndërsa vendimet për fondet e shoqatave civile gjenden vetëm në 14 komuna dhe asnjë nuk ka listë renditjeje me pikë. Për ndërmarrjet publike komunale, llogaritë vjetore janë të disponueshme në më pak se 30 % e komunave, aktet e çmimeve në 18 komuna dhe aktet për përdorimin e të ardhurave vetëm në tre komuna.
“Raportet e Entit Shtetëror të Revizionit në lidhje me punën e komunave mund të gjenden në faqet e internetit të 29 komunave. Në menaxhimin e pronës komunale dhe ofrimin e shërbimeve publike, vetëqeverisjet lokale shpesh krijojnë bashkëpunim me persona juridikë ose individë përmes mekanizmave të tillë si ankandet publike, koncesionet ose partneritetet publiko-private. Transparenca e këtyre procedurave është thelbësore për parandalimin e keqpërdorimeve, korrupsionit dhe konfliktit të interesave. Vendimet për fondet e ndara për organizatat e shoqërisë civile janë të disponueshme vetëm në 14 njësi të vetëqeverisjes lokale, asnjëra prej të cilave nuk përmban listë renditjeje me pikë. Përmes kësaj fushe, gjithashtu e vlerësojmë edhe transparencën financiare të ndërmarrjeve publike komunale, kështu që, llogaritë vjetore, gjegjësisht përfundimtare, të ndërmarrjeve publike komunale janë të disponueshme në më pak se 30% të komunave. Akti që përcakton çmimet për shërbimet e ndërmarrjes publike komunale në 18 komuna, ndërsa akti për përdorimin e të ardhurave të gjeneruara nga ndërmarrja publike komunale është i disponueshëm në tre komuna”, thuhet në hulumtim.
Ndryshe, hulumtimi tregoi gjithashtu se në vitin 2025 shumë komuna në Maqedoninë e Veriut vazhdojnë të kenë nivele të ulëta transparence, me Demir Kapinë, Sopishtën, Llozovën, Studeniçanin dhe disa komuna të tjera që përmbushin më pak se 25% të treguesve të Indeksit të Hapjes. Rezultati më i ulët mesatar është regjistruar në fushën e ndërgjegjësimit (24%), që tregon dobësi serioze në planifikim, monitorim dhe vlerësim të politikave publike. Rajoni i Pollogut mbetet më i mbylluri me 32.3%, ndërsa rajoni i Vardarit ka shënuar regres për shkak të rënies drastike të nivelit të hapjes së Demir Kapisë.
