Për vajin e peshkut janë shkruar shumë studime. Dihet se ai është thelbësor për zhvillimin e shëndetshëm të fëmijës, dhe çdo prind dëshiron të dijë cili është vaji më i mirë i peshkut për fëmijë për zhvillimin e shëndetshëm të trupit.
Historia e vajit të peshkut dhe përfitimet e tij datojnë prej mijëra vitesh. Që nga kohërat e lashta, banorët e zonave arktike dhe sub-arktike e kanë konsideruar atë si një dhuratë të vërtetë të natyrës.
Ai përdorej për pothuajse gjithçka: për ndriçimin e llambave, përpunimin e lëkurëve të kafshëve, për trajtimin e anijeve dhe barkave që të mos mbuloheshin nga akulli, dhe gjithashtu si ilaç – si për njerëzit ashtu edhe për kafshët.
Historia e vajit të peshkut në trajtime të ndryshme
Historia e vajit të peshkut në trajtime të ndryshme
Dëshmitë e para për përfitimet e vajit të peshkut datojnë që në kohën e vikingëve. Në veriun e Norvegjisë janë gjetur prova të përdorimit të tij për qëllime mjekësore që nga periudha 230–895 pas Krishtit.
Shpjegimi është i thjeshtë: për të mbijetuar në kushtet e ashpra të veriut, ku mungon dielli gjatë dimrit (pra edhe vitamina D), banorët zbuluan shpejt se marrja e përditshme e vajit të peshkut ishte një kurë e shkëlqyer për shëndetin e përgjithshëm, por edhe për parandalimin e rahitizmit dhe sëmundjeve reumatizmale.
Dëshmitë e para mjekësore shkencore datojnë nga viti 1789, në Manchester, kur Dr. Darbey përdori vaj peshku për trajtimin e reumatizmës.
Lidhur me përfitimet e vajit të peshkut dhe atij të mëlçisë së merlucit, Peter Möller vuri re se banorët e bregdetit perëndimor të Norvegjisë sëmureshin shumë rrallë falë konsumit të shpeshtë të vajit të mëlçisë së merlucit. Ai u përkushtua në përmirësimin e cilësisë dhe shijes së vajit, duke shpikur metodën e nxjerrjes me avull, e cila ruante më mirë substancat ushqyese.
Sot dihet se vaji i peshkut është i shëndetshëm për shkak të përmbajtjes së lartë të acideve yndyrore Omega-3.
Cilat janë përfitimet e OMEGA 3 për organizmin?
Yndyrnat janë forma më e koncentruar e energjisë për trupin. Në varësi të strukturës së tyre, ato ndahen në:
- Yndyrna të saturuara– lidhen me rrezikun e sëmundjeve të zemrës;
- Yndyrna të jo të saturuara (mono dhe polijosaturuara) – kanë përfitime të shumta për shëndetin;
- Yndyrna trans (hidrogjenizuara) – rrisin kolesterolin “e keq”.
Yndyrnat poli- jo të saturuara janë një kategori yndyrnash të shëndetshme që përmbajnë acide yndyrore esenciale, të cilat mund të merren vetëm nga ushqimi.
Këto ndihmojnë në:
- reduktimin e proceseve inflamatore,
- ruajtjen e funksioneve njohëse,
- mbështetjen e sistemit kockor dhe artikular.
Më të rëndësishmet janë EPA (acidi eikosapentaenoik) dhe DHA (acidi dokozaheksaenoik) – dy forma të acideve Omega-3.
EPA është pararendës i disa substancave biologjike që rregullojnë procese thelbësore si ndarja qelizore, sekretimi hormonal dhe transporti i substancave përmes membranave qelizore.
DHA gjendet në sasi të mëdha në tru, ku merr pjesë në formimin e sinapseve. Truri përbëhet rreth 60% nga yndyra, prej të cilave 30% janë DHA.
Prandaj, marrja e mjaftueshme e DHA është e domosdoshme për ruajtjen e strukturës dhe funksionit normal të neuroneve.
Studime të shumta kanë treguar se Omega-3 ndihmon në funksionimin e mirë të sistemit kardiovaskular, duke ulur trigliceridet, rritur kolesterolin e mirë (HDL) dhe ulur tensionin e gjakut.
Gjithashtu:
- parandalon aterosklerozën duke ngadalësuar formimin e pllakave në enët e gjakut;
- ndihmon sistemin nervor, zhvillimin e trurit të foshnjës, përmirëson depresionin dhe skizofreninë;
- ul stresin dhe lodhjen;
- përmirëson kujtesën dhe performancën intelektuale.
Omega-3 gjithashtu ndihmon në:
- sëmundjet inflamatore të zorrëve,
- diabetin, artritin reumatoid, osteoporozën, lupusin, psoriazën,
- ngadalëson plakjen, përmirëson shërimin e plagëve dhe pamjen e lëkurës.
Një rol më pak i njohur i Omega-3 është ndihma në djegien e yndyrave dhe humbjen e peshës.
Gjithashtu, personat me dietë të pasur me Omega-3 kanë rrezik më të ulët për zhvillimin e kancerit, veçanërisht të zorrës së trashë, gjirit dhe prostatës.
Cili është roli i vajit të peshkut gjatë shtatzënisë?
Acidet yndyrore Omega-3 nga vaji i peshkut janë jetike si për nënën ashtu edhe për fëmijën.
Studimet tregojnë se për zhvillimin e një fëmije inteligjent dhe të shëndetshëm, është e nevojshme një dietë e pasur me EPA dhe DHA gjatë shtatzënisë.
Megjithatë, rreth 85% e grave shtatzëna kanë mungesë të këtyre acideve. Vetëm 2% arrijnë nivelin e rekomanduar ditor.
Eficienca e Omega-3 është vërtetuar në më shumë se 15,000 studime shkencore. Shumica e ekspertëve pranojnë sot se vaji i peshkut është i sigurt gjatë shtatzënisë dhe gjidhënies, madje edhe për foshnjat.
Gjatë shtatzënisë, DHA grumbullohet në tru dhe sistemin nervor të fetusit, veçanërisht në tremujorin e tretë (rreth 30–45 mg/ditë). Prandaj, rekomandohet një aport minimal prej 200 mg DHA/ditë për nënën.
Përfitimet për nënën dhe fëmijën:
- Ndihmon zhvillimin e trurit të fetusit që nga javët e para;
- Ul rrezikun e lindjes së parakohshme me 31–61%;
- Rrit përmbajtjen e acideve yndyrore në qumështin e gjirit;
- Përmirëson shikimin, gjumin dhe zhvillimin motorik të foshnjës;
- Ndikon pozitivisht në kujtesë dhe aftësi njohëse;
- Rrit IQ-në e fëmijës;
- Ul rrezikun e diabetit të tipit 1;
- Ndikon në sjelljen dhe performancën njohëse në periudhën pas lindjes;
- Përshpejton përpunimin e informacionit;
- Forcon imunitetin e nënës dhe fëmijës.
Dallimet midis vajit të peshkut dhe vajit të mëlçisë së merlucit
Konsumi i vajit të mëlçisë së merlucit si ushqim daton që në kohën e vikingëve.
Ai ishte i vlerësuar për fuqinë e tij shëruese, energjizuese dhe forcuese, sidomos gjatë dimrit të gjatë e të ftohtë skandinav, ndaj quhej “ari i oqeanit”.
Vikingët shpikën edhe metodën e parë për nxjerrjen e tij:
në një enë me ujë të ngrohtë vendoseshin degë betule dhe sipër tyre mëlçi merluci.
Me ngrohjen e ujit, mëlçia liroste vajin, i cili mblidhej nga sipërfaqja.
Përveç konsumit, peshkatarët norvegjezë e përdornin vajin e mëlçisë së merlucit për masazh, për të lehtësuar dhimbjet e muskujve dhe kyçeve.
Sot, ai përdoret ende si trajtim natyral kundër artritit dhe sëmundjeve të nyjeve.
Vaji i mëlçisë së merlucit është burim natyral i vitaminës D, e cila parandalon problemet që lidhen me mungesën e ekspozimit në diell. Ai është gjithashtu i pasur me vitaminë A, e cila ka rol antioksidant dhe ndihmon shëndetin e syve, trurit dhe sistemit imunitar.
Gjatë disa proceseve të përpunimit (si distilimi molekular), humbet një pjesë e vitaminave A dhe D, ndaj prodhuesit shtojnë këto vitamina për të ruajtur balancën ushqyese.
Megjithatë, raporti i saktë midis tyre është shumë i rëndësishëm:
suplementet duhet të kenë të paktën 1 njësi vitaminë D për çdo 10 njësi vitaminë A, dhe doza totale e vitaminës A (nga dieta dhe suplementet) nuk duhet të tejkalojë nivelin ditor të rekomanduar.
Nëse shfaqen simptoma si të përziera, fryrje apo ngërçe, duhet konsultuar mjeku.
