Vetëdijesimi në vetëqeverisjen lokale mbetet fusha më e dobët, me vetëm 24% përmbushje, megjithëse ka rritje krahasuar me vitin e kaluar (21%). Shumë komuna nuk publikojnë dokumente strategjike, programe vjetore apo raporte pune. Vetëm 44 NJVL kanë strategji zhvillimore dhe vetëm 27 plane veprimi. Transparenca është minimale: 9 NJVL publikojnë raporte vjetore të kryetarëve, 2 raporte të këshillave dhe 13 të ndërmarrjeve publike. Përdorimi i treguesve për matje është i ulët, me vetëm 13 NJVL që i përdorin në programet vjetore dhe 10 në raportet vjetore, tregon hulumtimi “Vlerësimi i qeverisjes së mirë në njësitë e vetëqeverisjes lokale në Republikën e Maqedonisë së Veriut përmes Indeksit të Hapjes për vitin 2025” i realizuar nga Metamorfozis, transmeton Portalb.mk.
“Edhe pse ka një përmirësim (24%) krahasuar me vitin 2024 (21%), vetëdijesimi mbetet fusha më e lënë pas dore në agjendën e vetëqeverisjes lokale, duke treguar cilësinë e dobët të planifikimit, programimit, monitorimit dhe vlerësimit të politikave të zbatuara nga NJVL-të”, thuhet në dokument.
Komuna e Kriva Pallankës (84%) u tregua si më e përkushtuar ndaj planifikimit, programimit, monitorimit dhe vlerësimit të politikave që i zbaton, së bashku me komunat e Berovës (81%), Dellçevës (68%), Gjevgjelisë (60%), Kërçovës dhe Shtipit (59%), dhe Demir Hisarit (54%), të cilat përmbushin mbi 50% të treguesve në këtë fushë.
“Megjithatë, madje 18 NJVL nuk publikojnë asnjë informacion që identifikohet me këtë fushë, duke përfshirë Demir Kapinë, Dojranin, Dollnenin, Zelenikovën, Jegunovcën, Llozovën, Makedonska Kamenicën, Mogillën, Novo Sellën, Pllasnicën, Petrovecin, Rosomanin, Sarajin, Sopishten, Staro Nagoriçanin, Studeniçanin, Tetovën dhe Çuçer Sandevën, të cilat automatikisht kanë përmbushur 0% të kritereve. Ky numër është për 2 NJVL më i vogël se numri i NJVL-ve që nuk kanë publikuar asnjë informacion në këtë fushë në vitin 2024”, thuhet në dokument.
Fusha e ndërgjegjësimit i përfshin nënfushat e mëposhtme:
‘Planifikimi dhe programimi’, gjegjësisht përgatitjen e programeve për punë të NJVL-së, dokumenteve strategjike të zhvillimit dhe zhvillimin e treguesve për monitorim;
‘Monitorimi dhe Vlerësimi’ që përfshin zbatimin e planeve vjetore, raportimin dhe përdorimin e treguesve për të matur suksesin e zbatimit të politikave.Planifikimi dhe Programimi
Nga gjithsej NJVL, 48 prej tyre nuk i publikojnë programet vjetore aktuale jashtë buletineve zyrtare, ndërsa në 70 NJVL mungojnë programet vjetore të këshillave komunalë. Vetëm 13 NJVL kanë publikuar një program vjetor investimesh për ndërmarrjet publike komunale.
“Fatkeqësisht, madje 48 NJVL nuk i publikojnë programet vjetore aktuale jashtë buletineve zyrtare, ashtu siç në 70 NJVL nuk janë të disponueshme programet vjetore të këshillave komunale për vitin aktual. Në të njëjtën linjë, vetëm 13 NJVL kanë publikuar një program vjetor investimesh për vitin aktual të ndërmarrjeve publike komunale”, thuhet në raport.
Po ashtu, tregues suksesi gjatë zhvillimit të programeve vjetore përdorin vetëm 13 NJVL dhe ndërmarrjet publike në 12 NJVL. Strategji zhvillimi ose plane zhvillimore kanë hartuar 44 NJVL, krahasuar me 39 vitin e kaluar, por vetëm 27 NJVL kanë përgatitur plane veprimi për zbatimin e tyre (nga 18 vitin e kaluar). Sa i përket strategjive sektoriale, 31 NJVL publikojnë tre ose më shumë, 22 NJVL publikojnë një deri dy, ndërsa 28 NJVL nuk publikojnë fare. Kjo tregon se megjithë një përmirësim të lehtë, planifikimi afatgjatë ende nuk është praktikë e konsoliduar në vetëqeverisjen lokale.
“Programet vjetore dhe dokumentet strategjike duhet të bazohen në tregues suksesi të përcaktuar qartë dhe të matshëm. Kjo mundëson monitorimin e rregullt të zbatimit të tyre, dhe në bazë të rezultateve të fituara nga vlerësimi, si në aspektin e arritjeve ashtu edhe të sfidave të identifikuara, institucionet mund të propozojnë me kohë zgjidhje të përshtatshme për të tejkaluar problemet ekzistuese. Megjithatë kjo nuk është praktikë në vetëqeverisjen lokale, gjegjësisht tregues të suksesit gjatë zhvillimit të programeve të tyre vjetore raportuan se përdorin 13 NJVL dhe ndërmarrje publike komunale në 12 NJVL. Gjithsej 44 NJVL kanë zhvilluar strategji të tyre për zhvillim ose plan zhvillimor ku i kanë vendosur objektivat e tyre për vitin aktual, ndërsa vetëm 27 NJVL kanë zhvilluar plan veprimi për zbatimin për realizimin e tyre”, thuhet në raport.
Monitorimi dhe vlerësimi
Procesi i monitorimit dhe vlerësimit mbetet një sfidë serioze për NJVL, pasi mungojnë kapacitetet teknike, burimet njerëzore dhe ekspertiza e nevojshme. Vetëm qytetarët e 9 NJVL-ve kanë qasje në raportet vjetore të kryetarëve të komunave, ndërsa në vetëm 2 NJVL janë të qasshme raportet e këshillave komunalë. Situata nuk ndryshon as me ndërmarrjet publike komunale, ku raporte vjetore publikohen vetëm në 13 NJVL. Tregues gjatë përgatitjes së programeve përdorin 13 NJVL, ndërsa gjatë përgatitjes së raporteve të punës vetëm 10 NJVL.
“Planifikimi strategjik duhet të shoqërohet nga një metodologji e qartë për monitorim dhe vlerësim, e cila përfshin tregues specifikë, të matshëm, të arritshëm, relevantë dhe të kufizuar në kohë. Një metodologji e tillë mundëson monitorimin sistematik të progresit në fusha specifike dhe shërben si bazë për krijimin e politikave publike të bazuara në prova, si dhe për vlerësimin e efektivitetit të tyre. Megjithatë, gjetjet tregojnë se NJVL-të përballen me një mungesë të konsiderueshme të kapacitetit për monitorimin dhe vlerësimin e politikave publike lokale. Përveç vullnetit politik, ky proces kërkon edhe burime njerëzore të mjaftueshme, ekspertizë teknike dhe njohuri, si brenda administratës komunale ashtu edhe në komunitetin më të gjerë lokal. Është dëshpërues fakti që vetëm qytetarët e nëntë NJVL-ve mund të kenë qasje në aktivitetet e kryetarëve të komunave përmes raporteve vjetore të kryetarëve të komunave, ndërsa vetëm qytetarët e dy NJVL-ve mund të kenë qasje në raportet vjetore për punë të këshillave në vendin e tyre të banimit. Situata është e ngjashme edhe me raportimin vjetor për punën e kompanive të ndërmarrjeve publike komunale, ku raportet vjetore janë të disponueshme vetëm në 13 NJVL. Ndërsa 13 NJVL konfirmuan se përdorin tregues gjatë përgatitjes së programeve të tyre vjetore, edhe më pak, përkatësisht dhjetë NJVL, përdorin tregues gjatë përgatitjes së raporteve të tyre vjetore të punës”, thuhet në raport.
Këto shifra tregojnë se transparenca, llogaridhënia dhe përdorimi i të dhënave për politika publike ende janë në nivele shumë të ulëta. Për këtë arsye, përveç vullnetit politik, komunat kanë nevojë për rritje të kapaciteteve profesionale dhe përfshirje më të madhe të komunitetit në proceset e monitorimit dhe vlerësimit.
Ndryshe, hulumtimi tregoi gjithashtu se në vitin 2025 shumë komuna në Maqedoninë e Veriut vazhdojnë të kenë nivele të ulëta transparence, me Demir Kapinë, Sopishtën, Llozovën, Studeniçanin dhe disa NJVL të tjera që përmbushin më pak se 25% të treguesve të Indeksit të Hapjes. Rezultati më i ulët mesatar është regjistruar në fushën e ndërgjegjësimit (24%), që tregon dobësi serioze në planifikim, monitorim dhe vlerësim të politikave publike. Rajoni i Pollogut mbetet më i mbylluri me 32.3%, ndërsa rajoni i Vardarit ka shënuar regres për shkak të rënies drastike të nivelit të hapjes së Demir Kapisë.
