Në verën e vitit 2022, më pak se një muaj pasi Teleskopi Hapësinor James Webb (JWST) filloi të dërgonte imazhet e para shkencore, astronomët vunë re një dukuri të pazakontë. Në fotografitë e ndjeshmërisë së tij të lartë shfaqeshin objekte tepër të vogla dhe shumë të kuqe, të cilat morën emrin “pikat e kuqe të vogla”. Këto objekte nuk ishin parë kurrë më parë me teleskopin Hubble, pasi ai nuk arrin të shohë në gjatësi vale aq të gjata sa ato të infra të kuqes së mesme. JWST, përkundrazi, është projektuar pikërisht për të mbuluar këtë spektër. Shumë shpejt u bë e qartë se këto pika të kuqe ishin objekte tepër të largëta. Drita e tyre kishte udhëtuar mbi 12 miliardë vite për të arritur te ne, çka do të thotë se ne i shohim ashtu siç ishin vetëm 1.8 miliardë vite pas Big Bengut.
Interpretimet e para krijuan debat të madh. Një grup shkencëtarësh mendoi se bëhej fjalë për galaktika tepër të pasura me yje, aq të dendura sa në një hapësirë sa një kub me përmasa një vit drite do të gjendeshin qindra mijëra yje. Një galaktikë e tillë do të ishte qindra herë më e mbushur se bërthama e Rrugës së Qumështit. Kjo nënkuptonte që universi duhej të kishte prodhuar një sasi të jashtëzakonshme yjesh në një kohë shumë të shkurtër, gjë që sfidonte modelet ekzistuese të evolucionit galaktik. Astronomi Bingjie Wang e përshkroi qiellin e një galaktike të tillë si verbueshëm të ndritshëm, duke sugjeruar që nëse kjo hipotezë ishte e vërtetë, yjet duhet të ishin formuar përmes proceseve krejt të pazakonta dhe të papara më parë.
Një interpretim tjetër ishte që këto objekte ishin bërthama galaktike aktive, pra vrima të zeza supermasive që ushqeheshin me material nga disqe akrecioni, të mbuluara nga sasi të mëdha pluhuri. Mirëpo kjo teori kishte vështirësitë e veta. Spektri i pikave të kuqe nuk përputhej me atë të bërthamave aktive që njiheshin deri më tani dhe, për më tepër, do të duhej të ekzistonin vrima të zeza supermasive shumë të mëdha dhe në numër të madh që të përputhej me vëzhgimet. Për të sqaruar këtë dilemë, astronomët kishin nevojë për të dhëna spektroskopike dhe jo vetëm për imazhe. Spektri, pra ndarja e dritës sipas gjatësi-valëve, është thelbësor për të kuptuar natyrën fizike të objekteve.
Për këtë arsye, një ekip ndërkombëtar i udhëhequr nga Anna de Graaff në Institutin Max Planck për Astronominë ndërmori projektin RUBIES, një vrojtim i gjerë i galaktikave të largëta me teleskopin James Webb. Midis janarit dhe dhjetorit 2024, ata përdorën gati 60 orë kohë vëzhgimi me JWST dhe përftuan një nga të dhënat më të mëdha spektroskopike deri më sot, duke përfshirë rreth 4500 galaktika të hershme. Në këtë grup ata identifikuan 35 pika të kuqe të vogla, ndërsa një prej tyre rezultoi më e pazakonta. Ky objekt, i zbuluar në korrik 2024, u quajt “The Cliff” për shkak të tiparit më të dukshëm në spektrin e tij: një rritje tepër e mprehtë e fluksit në zonën që i korrespondon dritës ultravjollcë, e cila për shkak të zgjerimit të universit është zhvendosur drejt infra të kuqes. Ky fenomen njihet si “Balmer break”.
Spektri i The Cliff ishte shumë më ekstrem se ai i galaktikave të tjera të njohura dhe asnjë nga modelet ekzistuese nuk mundi ta shpjegonte. Modelet që e trajtonin si një galaktikë të mbushur me yje, ose si një bërthamë galaktike të mbuluar nga pluhuri, dështuan të riprodhonin veçoritë e tij. Përballë kësaj, de Graaff dhe kolegët e saj zhvilluan një ide të re: modelin e “yjeve me vrimë të zezë” (BH*). Ky term përshkruan një vrimë të zezë supermasive me disk akrecioni, por e futur brenda një guaske të trashë gazi hidrogjeni. Në këtë model, vrima e zezë nuk shfaqet e zhveshur, por rrethohet nga një atmosferë gazi e trazuar dhe e nxehtë, e cila ndriçohet nga energjia e liruar nga materiali që bie drejt vrimës së zezë. Ky konfigurim e bën objektin të ngjajë në pamje të jashtme me një yll gjigant, edhe pse nuk ka fuzion bërthamor në qendër.
Ky model i ri përputhet më mirë me të dhënat e The Cliff dhe, përveç kësaj, ofron një mekanizëm të mundshëm për rritjen e shpejtë të vrimave të zeza në universin e hershëm. Nëse këto struktura ekzistojnë vërtet, ato mund të kenë luajtur një rol kyç në formimin e shpejtë të galaktikave masive dhe në evolucionin kozmik. Megjithatë, shumë pyetje mbeten të hapura. Nuk është e qartë si formohen këto guaska gazi, si furnizohen me material të ri ndërkohë që vrima e zezë e thith pjesën më të madhe të tij, apo sa të qëndrueshme mund të jenë në kohë.
Ekipi tashmë ka planifikuar vëzhgime të reja me JWST për vitin 2025, që do të përqendrohen posaçërisht te objekte si The Cliff. Vetëm pas këtyre vrojtimeve të mëtejshme dhe pas testimit të detajuar të modeleve të reja, mund të kuptohet nëse “yjet me vrimë të zezë” janë vërtet çelësi për të shpjeguar misterin e pikave të kuqe të vogla dhe historinë e hershme të galaktikave. Për momentin, kjo është një hipotezë intriguese, por ende larg të qenit përfundimtare.
