Shumë zakone tek fëmijët shfaqen si mekanizma qetësues: thithja e gishtërit, përdorimi i biberonit për të fjetur, e kruajtja e dhëmbëve në periudha të tensionuara. Në dy vitet e para janë zakonisht kalimtare dhe nuk lënë shenja. Diferenca midis “është normale” dhe “bëhet problem” bëhet nga kohëzgjatja dhe frekuenca. Pas moshës tre vjeç, presioni i përsëritur mbi dhëmbët frontalë dhe pozicioni i ulët i gjuhës mund të ndikojnë në mënyrën e kafshimit: shfaqen harqe të ngushta, hapësira midis dhëmbëve ose kafshim i hapur. Ai që quhet biberon “ortodontik” ka një formë më të butë, por nuk jep leje të pakufizuar; përdorimi i gjatë prodhon efekte të ngjashme.
Bruksizmi tek parashkollorët është shpesh i përkohshëm. Shumë fëmijë kalojnë episode të shkurtra të lidhura me daljen e dhëmbëve, lodhje ose ndryshime rutinore dhe nuk kërkojnë trajtim. Bëhet shqetësues kur shfaqen dhimbje, konsum i shpejtë i dhëmbëve, gërhij ose pushime në frymëmarrje. Në këto raste, vlerësimi nuk ndalet tek dhëmbët; shikojmë edhe frymëmarrjen dhe pozicionin e gjuhës. Qëllimi nuk është ndalimi i papritur, por udhëzimi i butë: kufizojmë zakonet në momente të parashikueshme (p.sh. vetëm gjatë gjumit), pastaj reduktojmë gradualisht dhe i zëvendësojmë me rutina qetësuese që nuk modifikojnë kafshimin.
Si të njohim bruksizmin dhe pse ndodh?
Bruksizmi do të thotë shtrëngimi ose fërkimi i pavullnetshëm i dhëmbëve, zakonisht gjatë gjumit. Nuk është automatikisht “problem”; tek parashkollorët shfaqet shpesh në episode të shkurtra, veçanërisht në periudha të daljes së dhëmbëve ose pas ditëve të tensionuara.
Shenjat e zakonshme që mund të vërehen:
Gërhitje natën ose “lëvizje dhëmbësh” gjatë gjumit;
Zgjim në mëngjes me nofull “të lodhur”, ndonjëherë dhimbje të lehtë gjatë kafshimit;
Skaje dhëmbësh pak të konsumuar, copëza të vogla, ndjeshmëri ndaj të ftohtit/ëndërrës së ëmbël;
Shenja të kafshimeve brenda faqes ose në gjuhë;
Gjumë i trazuar, gërhij, frymëmarrje me gojë (tregon nevojën për vlerësim të frymëmarrjes).
Çfarë mund të bësh menjëherë: shëno kur ndodh (pas ditëve të lodhshme, gjatë ftohjeve, në daljen e dhëmbëve), si fle fëmija dhe nëse merr frymë me hundë apo gojë. Një “ditar” i shkurtër disa net ndihmon shumë gjatë konsultës më pas.
Pse shfaqen zakonet e dëmshme tek fëmijët dhe çfarë nënkupton për shëndetin e dhëmbëve
Thithja e gishtërit dhe përdorimi i biberonit janë mekanizma qetësues normalë në vitet e para. Ajo që ndryshon ekuacionin janë frekuenca, intensiteti dhe kohëzgjatja. Pas moshës tre vjeç, presioni i përsëritur mbi dhëmbët frontalë, së bashku me pozicionin e ulët të gjuhës dhe frymëmarrjen me gojë, mund të ndikojnë në zhvillimin e harqeve: shfaqen ngushtime, kafshim i hapur ose incisivë të shtrirë përpara. Nuk është çështje “fajësie”, por sinjale që zakoni duhet udhëzuar: i kufizuar gjatë gjumit, i reduktuar gradualisht dhe i zëvendësuar me rutina qetësuese që nuk ushtrjnë forcë mbi dhëmbë (tregime, frymëmarrje nazale, ritual i parashikueshëm).
Bruksizmi tek parashkollorët është zakonisht kalimtar. Mund të shfaqet gjatë daljes së dhëmbëve, pas ditëve të lodhshme ose në periudha me gjumë të ndërprerë. Faktorë si frymëmarrja me gojë, gërhitja, alergjitë, refluksi ose rutina stimuluese e mbrëmjes e përforcojnë fenomenin. Kur nuk ka dhimbje, konsum të shpejtë ose ndjeshmëri, zakonisht monitorojmë dhe optimizojmë gjumin: vendosje në orë të rregullta, fikja e ekranit me kohë, ushqime jo-ácide para gjumit, frymëmarrje me hundë. Nëse shfaqen dhimbje, konsum i dukshëm, gjumë i zhurmshëm ose pushime të frymëmarrjes, zgjerojmë vlerësimin (pedodonci, ORL, terapi miofunksionale) dhe mbrojmë smaltin; gotiera pediatrike rekomandohet vetëm në raste të përzgjedhura.
Si ndërhyjmë, hap pas hapi
Thithja e gishtërit: Në dy vitet e para, trajtohet si mekanizëm qetësues. Pas tre vjetësh, fillon kufizimi i butë:
Vetëm gjatë gjumit, pastaj gjithnjë më shkurt: të flejë pa e rifilluar gjatë natës;
Zëvendësime që nuk e detyrojnë dhëmbin: tregime të shkurtra, dritë e ngrohtë, frymëmarrje me hundë, objekt qetësues;
Motivim i vogël: kalendar me stickers, “diploma” për net të suksesshme.
Nëse vazhdon dhe shfaqen shenja të kafshimit të hapur ose ndryshime në të folur, kombinon udhëzimin me terapi miofunksionale/logopedi.
Biberoni: Forma “ortodontike” është më e butë, por nuk lejohet pa kufij. Plani funksionon kur është i qartë:
Vetëm për të fjetur; hiqet pas gjumit;
Zgjidhet madhësia e duhur, pastrohet rregullisht, zëvendësohet në kohë;
Koha për lënien: mes 2 dhe 3 vjeç. Reduktim gradual (vetëm gjumi i mbrëmjes → vetëm për të fjetur → asnjë përdorim);
Nëse shfaqen shenja të ndikimit në okluzion, përshpejtohet heqja dhe monitorohet kafshimi.
Bruksizmi: Tek parashkollorët është shpesh kalimtar; prioriteti është gjumi cilësor dhe mbrojtja e smaltit.
Mbrëmje e qetë: fikja e ekranit me kohë, rutinë e parashikueshme, ushqime jo-ácide para gjumit;
Frymëmarrje nazale: nëse ka gërhitje, hundë të bllokuar ose frymëmarrje me gojë, kontrollo ORL/alergologjik;
Mbrojtja e smaltit: pastrim i butë me fluor, pushim pas episodeve acidike (refluks/të vjella) para pastrimit.
Kur konsiderohet gotiera pediatrike: dhimbje, konsum i shpejtë, mikro-fraktura — vetëm pasi përjashtohen shkaqet respiratore dhe stabilizohet gjumi.
