Aktualisht, ekzistojnë rreth 35,000 objekte të gjurmuara të krijuara nga njerëzit në orbitën rreth Tokës. Nga këto, vetëm rreth një e treta janë ngarkesa aktive: satelitë shkencorë dhe të komunikimit, eksperimente kërkimore dhe teknologji të tjera të dobishme.
Pjesa tjetër kategorizohet si mbeturina—satelitë të prishur, trupa të raketave të shpenzuara dhe mbetje nga qindra përplasje, shpërthime, ndarje të planifikuara të automjeteve të lëshimit dhe ngjarje të tjera “fragmentimi” që kanë ndodhur gjatë 67 viteve të lançimeve hapësinore të njerëzimit.
Problemi i mbeturinave hapësinore është dokumentuar mirë dhe pritet të përkeqësohet në të ardhmen e afërt me rritjen e normave të lançimeve dhe shtimin e ngjarjeve të fragmentimit.
Grumbullimi i mbeturinave—që përfshin rreth 1 milion objekte mbi 1 centimetër, përveç atyre të gjurmuara—shkakton dëme të rregullta në satelitë, kërkon ripozicionimin e Stacionit Ndërkombëtar Hapësinor dhe ka potencialin të shkaktojë përplasje katastrofike me frekuencë në rritje.
Për të adresuar këtë çështje, në vitin 2019 Forumi Ekonomik Botëror zgjodhi një ekip të bashkë-udhëhequr nga Grupi Kërkimor Space Enabled i profesoreshës së asociuar të MIT, Danielle Wood, në Media Lab të MIT, për të krijuar një sistem për të vlerësuar operatorët e misioneve hapësinore bazuar në planet e tyre të lëshimit dhe deorbitimit, masat për shmangien e përplasjeve, krijimin e mbeturinave dhe ndarjen e të dhënave, ndër faktorë të tjerë që lejojnë një koordinim dhe mirëmbajtje më të mirë të objekteve në hapësirë.
Ekipi zhvilloi një sistem të quajtur **Vlerësimi i Qëndrueshmërisë Hapësinore (SSR)**, i cili u lançua në vitin 2021 si një organizatë jofitimprurëse e pavarur.
“Satelitët ofrojnë shërbime të vlefshme që ndikojnë tek të gjithë në botë duke na ndihmuar të kuptojmë mjedisin, të komunikojmë globalisht, të navigojmë dhe të operojmë infrastrukturat moderne,” thotë Wood, e cila ka emërime të përbashkëta në Programin për Arte Mediatike dhe Shkenca dhe Departamentin e Aeronautikës dhe Astronautikës.
“Ndërsa propozohen misione inovative që operojnë me mijëra satelitë, nevojitet një qasje e re për menaxhimin e trafikut hapësinor. Qeveritë kombëtare dhe operatorët hapësinorë duhet të hartojnë qasje koordinuese për të reduktuar rrezikun e humbjes së qasjes në misionet e vlefshme të satelitëve. SSR luan një rol duke përpiluar sjellje të përgjegjshme të njohura ndërkombëtarisht në orbitë dhe duke vlerësuar aktorët hapësinorë që i zbatojnë ato.”
Grupi francez **Eutelsat**, operator satelitor në orbitën gjeostacionare dhe të orbitës së ulët të Tokës, u bë operatori i parë i një konstelacioni të madh që iu nënshtrua vlerësimit SSR.
Eutelsat paraqiti një mision për vlerësim dhe u vlerësua përmes një sistemi të pikëzimit të shtresuar bazuar në gjashtë module të performancës. Eutelsat mori një vlerësim platin me një rezultat mbi 80%, duke treguar që misioni tregoi qëndrueshmëri të jashtëzakonshme në dizajn, operacione dhe praktika të asgjësimit.
Deri në dhjetor 2024, SSR ka ofruar gjithashtu vlerësime për operatorë si **OHB Sweden AB**, **Stellar** dhe **TU Delft**.
Në një artikull të ri me akses të hapur të botuar në *Acta Astronautica*, autorja kryesore **Minoo Rathnasabapathy**, Wood dhe ekipi SSR ofrojnë historinë e detajuar, motivimin dhe dizajnin e SSR si një sistem stimulues që jep një rezultat për operatorët hapësinorë bazuar në përpjekjet e tyre për të reduktuar mbeturinat hapësinore dhe rrezikun e përplasjeve.
Studiuesit përfshijnë edhe alumnin e AeroAstro **Miles Lifson**, profesorin e Universitetit të Teksasit në Austin dhe ish-bursistin MLK të MIT **Moriba Jah**, si dhe bashkëpunëtorë nga Agjencia Evropiane e Hapësirës, **BryceTech** dhe Qendra Hapësinore e Institutit Zviceran të Teknologjisë të Lozanës (eSpace).
Artikulli ofron transparencë mbi fillimin e SSR si një bashkëpunim ndër-organizativ dhe zhvillimin e tij si një tregues i përbërë që vlerëson misionet përmes faktorëve të shumtë të matshëm. Qëllimi i SSR është të ofrojë reagime të zbatueshme dhe një vlerësim që njeh kontributet e operatorëve në përpjekjet për qëndrueshmëri hapësinore.
Artikulli gjithashtu trajton sfidat që SSR përballet në adoptim dhe zbatim, dhe përputhshmërinë e tij me udhëzimet ndërkombëtare për zbutjen e mbeturinave hapësinore.
SSR mbështetet shumë në metodologjitë e provuara të vlerësimit nga industri të tjera, veçanërisht **LEED** (Leadership in Energy and Environmental Design) në ndërtim dhe industri prodhuese, **SAFA** (Sustainability Assessment of Food and Agriculture systems) në bujqësi dhe **STARS** (Sustainability Tracking, Assessment and Rating System) në arsimin e lartë.
“Duke e bazuar SSR në metrika të matshme dhe duke e testuar përmes profileve të ndryshme misioni, ne krijuam një sistem vlerësimi që njeh vendimet dhe operacionet e qëndrueshme nga operatorët satelitorë, në përputhje me udhëzimet ndërkombëtare dhe praktikat më të mira të industrisë,” thotë Rathnasabapathy.
**Space Sustainability Rating** është një qasje joqeveritare për të inkurajuar operatorët e misioneve hapësinore të ndërmarrin veprime të përgjegjshme për të reduktuar mbeturinat hapësinore dhe rrezikun e përplasjeve. Artikulli thekson rolet e operatorëve të sektorit privat dhe rregullatorëve të sektorit publik në vendosjen e hapave për të siguruar që veprime të tilla të përgjegjshme të ndiqen.
**Grupi Kërkimor Space Enabled** vazhdon të kryejë kërkime akademike që ilustrojnë përfitimet e misioneve hapësinore dhe nevojën që organet mbikëqyrëse qeveritare të zbatojnë praktika të qëndrueshme dhe të sigurta në hapësirë. Puna e ardhshme do të theksojë nevojën për fokus në qëndrueshmëri ndërsa praktika të tilla si mirëmbajtja e satelitëve dhe prodhimi në hapësirë fillojnë të bëhen më të zakonshme.
