Rreth 40,000 vjet më parë, Evropa dhe Azia veriore ishin dëshmitare të një fenomeni aq të qetë sa tronditës: kolapsi i fushës magnetike të Tokës. Për disa shekuj, planeti ynë ishte pjesërisht i ekspozuar ndaj rrezatimeve nga hapësira. Rezultati? Një rritje dramatike e rrezeve ultravjollcë që arrijnë në sipërfaqe, me pasoja potencialisht shkatërruese për qeniet e gjalla. Megjithatë, në mes të këtij katastrofi të padukshme, një specie arriti të mbijetonte: Homo sapiens. Ndërsa neandertalët u zhdukën, paraardhësit tanë mbijetuan. Dhe arsyeja? Ndoshta falë një shpikjeje aq të thjeshtë sa edhe gjeniale: një krem natyral kundër diellit i bërë nga okër i kuq.
Ky kolaps gjeomagnetik njihet si ekskursioni Laschamps. Është një ngjarje e rrallë ku fusha magnetike e Tokës, pa u përmbysur plotësisht, dobësohet ndjeshëm për një periudhë të kufizuar – rreth 300 vjet në këtë rast. Ky dobësim, që ndodhi rreth 41,000 vjet më parë, uli fuqinë e fushës me afro 90%, duke e bërë Tokën shumë më të pambrojtur ndaj rrezatimeve kozmike dhe diellore. Pasojat e një ngjarjeje të tillë shkojnë përtej aurorës polare që shihet në gjerësi jo të zakonshme. Studimi i udhëhequr nga Dr. Agnit Mukhopadhyay (Universiteti i Miçiganit) tregon se ndryshimi i fushës magnetike mund të ketë dëmtuar shtresën e ozonit, duke lejuar kalimin e niveleve jashtëzakonisht të larta të rrezeve UV. Por mbiexpozimi ndaj UV nuk shkakton vetëm djegie nga dielli: lidhet me dobësimin e sistemit imunitar, shkatërrimin e folateve (thelbësorë për riprodhim) dhe rritjen e rasteve të kancerit të lëkurës. Një koktej i vërtetë kërcënimesh për çdo popullsi të ekspozuar për një kohë të gjatë… nëse nuk gjen një mënyrë për t’u mbrojtur.
Këtu hyn në lojë okri i kuq, një pigment mineral i pasur me oksid hekuri. I përdorur gjerësisht nga Homo sapiens në atë kohë, njihet më së shumti për përdorimet artistike: piktura në shpella, zbukurime trupore, rituale varrimi etj. Por, sipas disa studiuesve, këto praktika kishin edhe një përfitim vendimtar biologjik. I aplikuar në lëkurë, okri krijon një shtresë mbrojtëse që mund të zbusë efektet e rrezeve UV, ngjashëm me një krem mineral kundër diellit. Praktika të ngjashme shihen edhe sot tek disa popullsi indigjene në Afrikë, Australi dhe Indi, që përdorin pigmente natyrale për t’u mbrojtur nga dielli.
Modelimi i bërë nga Mukhopadhyay dhe kolegët e tij, i paraqitur në një artikull të publikuar në *Science Advances*, tregon një lidhje të habitshme mes zonave me irradim maksimal dhe atyre ku Homo sapiens përdorte okër dhe strehohej në shpella. Këto sjellje, larg të qenit anekdotike, mund të kenë qenë përgjigje të drejtpërdrejta ndaj një mjedisi të ashpër. Neandertalët, edhe pse të përshtatur për klimën e ftohtë, nuk do t’i kishin adoptuar këto zgjidhje me të njëjtën efikasitet. Zhdukja e tyre, që për një kohë të gjatë i është atribuar konkurrencës direkte me Homo sapiens, mund të shpjegohet edhe përmes mungesës së përshtatjes kulturore përballë një krize të madhe mjedisore. Ky është ndoshta avantazhi më i madh i specieve tona: aftësia për të inovuar shpejt, për të transmetuar njohuri dhe për të përshtatur praktikat përballë të panjohurës. Okri i kuq dhe rrobat e qepura nuk janë vetëm artefakte kulturore: ato janë dëshmi e një revolucioni të sjelljes përballë një kërcënimi global.
Sot, fusha magnetike e Tokës vazhdon të ndryshojë. Ajo zhvendoset dhe përthyhet, dhe disa studiues flasin për mundësinë e një dobësimi të mëtejshëm në mijëvjeçarët e ardhshëm. Nëse do të ndodhte një fenomen i ngjashëm me ekskursionin Laschamps, pasojat mbi botën tonë teknologjike do të ishin të mëdha: defekte të satelitëve, ndërprerje të komunikimeve, madje edhe të aviacionit apo rrjeteve elektrike. Por kjo histori e lashtë na kujton diçka thelbësore: mbijetesa jonë si specie nuk është bazuar kurrë vetëm në forcë apo qëndrueshmëri fizike. Ajo mbështetet mbi zgjuarsi, kreativitet dhe përshtatshmëri.
Homo sapiens nuk mbijetoi thjesht nga stuhia diellore e Epokës së Akullnajave. 40,000 vjet përpara se të ekzistonin tubat me krem në farmaci, ai shpiku mbrojtjen diellore të bërë në shtëpi. Dhe, duke bërë këtë, ndoshta shkroi një nga kapitujt e parë të shkencës së mbijetesës njerëzore.
—
Nëse do që ta përkthej edhe sondazhin, rezultatet apo pjesën e fundit (formulari), më thuaj!
