Një mashkull i ri kapucin me fytyrë të bardhë mban një këlysh majmuni ulëritës në shpinë, kapur nga një kamerë kurth në distancë në Jicarón. Kredite: Brendan Barrett / Max Planck Institute of Animal Behavior
Në një ishull jashtë brigjeve të Panamasë jeton një popullatë primatësh të egër me një kulturë të jashtëzakonshme. Kapucinët me fytyrë të bardhë në Ishullin Jicarón në Parkun Kombëtar Coiba përdorin vegla guri; dhe shkencëtarët po monitorojnë këtë traditë unike me një rrjet kamerash të aktivizuara nga lëvizja që nga viti 2017.
Në vitin 2022, studiuesja e doktoraturës Zoë Goldsborough po kontrollonte pamjet nga kamerat kur hasi në një pamje të pazakontë, diçka që nuk ishte parë në pesë vitet e mëparshme: një kapucin që mbante një këlysh majmuni ulëritës në shpinë.
“Ishte aq e çuditshme saqë shkova direkt në zyrën e këshilltarit tim për ta pyetur se çfarë ishte,” kujton Goldsborough, e cila po kryen disertacionin në MPI-AB. Biologët e dinin që ishte një sjellje e rrallë e kafshëve dhe filluan menjëherë hetimin.
Nëse kishte më shumë dëshmi për këtë sjellje në ishull, ata ishin të bindur se do ta gjenin: “I kishim të gjitha pamjet nga kamerat e Jicarón për të gjithë vitin,” thotë Brendan Barrett, drejtues grupi në MPI-AB dhe këshilltar i Goldsborough. “Kështu që mund ta rindërtonim skenën për të parë nëse kjo sjellje e çuditshme ishte një rast i vetëm, apo diçka më e madhe.”
Punimi është botuar në revistën *Current Biology*.
Influencuesi
Goldsborough kontrolloi manualisht dhjetëra mijëra imazhe dhe video të mbledhura nga të gjitha kamerat në atë periudhë. Ajo gjeti jo vetëm një, por katër këlyshë ulëritës që po mbaheshin.
Në pothuajse të gjitha rastet, mbajtësi ishte i njëjti individ: një mashkull i ri që ajo e quajti Joker. Këto vëzhgime ngritën disa pyetje. Si i mori Joker këta këlyshë? Dhe pse i mbante për ditë të tëra?
“Fillimisht menduam se mund të ishte adoptim,” thotë Goldsborough. Ka raste anekdotike të disa kafshëve që adoptojnë këlyshë të specieve të tjera.
Në një rast të njohur nga viti 2006, një çift kapucinësh adoptoi një këlysh marmozeti dhe arriti ta rriste deri në moshë të rritur. Por kishte një problem me këtë interpretim: adoptimi i kafshëve zakonisht kryhet nga femrat, që ndoshta e bëjnë për të ushtruar “kujdesin” ndaj të vegjëlve. “Fakti që një mashkull ishte mbajtësi ekskluziv i këtyre foshnjave ishte një pjesë e rëndësishme e enigmës,” shton ajo.
Më pas, gjurmët u shuan. Goldsborough nuk gjeti më prova për mbajtje këlyshësh për disa muaj. “Vendosëm që ishte një individ që po provonte diçka të re,” thotë Barrett, “që nuk është e pazakontë mes kapucinëve. Këta janë kafshë shumë kurioze që vazhdimisht eksplorojnë pyllin dhe përpiqen të kuptojnë si mund të ndërveprojnë me botën përreth.”
Megjithatë, studiuesit më vonë gjetën një thes me të dhëna: një sërë pamjesh dhe videosh, të datuara pesë muaj më vonë, ku këlyshë të tjerë ulëritës po mbaheshin nga kapucinë.
Autorët thirrën një eksperte të majmunëve ulëritës, Lisa Corewyn nga Ithaca College, e cila konfirmoi se foshnjat ishin individë të ndryshëm.
“Menduam se Joker ishte përsëri në veprim,” thotë Goldsborough. Por së shpejti kuptuan se sjellja ishte përhapur tek katër kapucinë të tjerë – të gjithë meshkuj të rinj.
Përhapja
Gjatë 15 muajve, këta pesë kapucinë mbajtën gjithsej 11 majmunë ulëritës për periudha deri në nëntë ditë. Pamjet treguan këlyshët ulëritës të kapur pas shpinës apo barkut të mbajtësve të tyre, të cilët dukeshin se po kryenin aktivitetet normale, si udhëtimi apo përdorimi i veglave për të çarë burime ushqimi.
Studiuesit përpiluan pamjet në një faqe interaktive që dokumenton përhapjen e sjelljes.
“Kronologjia e plotë na tregon një histori magjepsëse të një individi që nisi një sjellje të rastësishme, e cila më pas u përvetësua me shpejtësi në rritje nga meshkuj të tjerë të rinj,” thotë Barrett.
Autorët e përshkruajnë këtë si një traditë sociale ose modë kulturore — një sjellje që përhapet në një popullatë përmes të mësuarit shoqëror. Kjo ngjan me trende të vërejtura edhe tek kafshë të tjera, si balenat vrasëse që vendosin “kapele salmoni” ose shimpanzetë që mbajnë një fije bari në vesh si aksesor.
**Të mësuarit shoqëror që shkon keq?**
Implikimet e kësaj mode të kapucinëve janë më të thella se sa duken. Këlyshët ulëritës, të gjithë më të vegjël se katër javë, duket se janë rrëmbyer nga prindërit e tyre, të cilët janë kapur nga kamerat duke i thirrur foshnjat nga pemët përreth. Katër këlyshë u vëzhguan të kenë vdekur.
Autorët dyshojnë se asnjë nga foshnjat nuk mbijetoi. “Kapucinët nuk i lënduan këlyshët,” thekson Goldsborough, “por nuk mund t’u siguronin qumështin që u nevojitet për të mbijetuar.”
Ashtu si shpesh ndodh në natyrë, humbja e një kafshe është përfitim për një tjetër. Por ajo që përfitojnë kapucinët nga kjo traditë sociale mbetet mister. Meshkujt nuk i hanë këlyshët, nuk luajnë me ta dhe nuk marrin më shumë vëmendje nga grupi ndërsa i mbajnë.
“Nuk shohim ndonjë përfitim të qartë për kapucinët,” thotë Goldsborough, “por gjithashtu nuk shohim ndonjë kosto të qartë, megjithëse mund të bëjë më të vështirë përdorimin e veglave.”
