Njerëzit kanë zotëruar prej kohësh artin e shprehjes së qëllimeve dhe nevojave të tyre përmes gjuhës dhe gjesteve. Një sjellje e ngjashme vërehet edhe te primatët jonjerëzorë, të cilët përdorin gjeste komplekse për të treguar atë që duan. Por a shtrihet përdorimi i gjesteve të qëllimshme përtej primatëve tek anëtarë të tjerë të botës shtazore?
Një studim i fundit dha provat e para ndonjëherë se elefantët, në praninë e një audience vizualisht të vëmendshme, janë të aftë të përdorin një sërë gjestesh për të shprehur dëshirat e tyre.
Gjetjet u botuan në Royal Society Open Science.
Për të testuar nëse elefantët bëjnë gjeste në mënyrë të qëllimshme për të komunikuar qëllimet e tyre, studiuesit u prezantuan 17 elefantëve afrikanë të savanës, të gjysmë të zbutur në Zimbabve, me dy tabaka: njëra që përmbante gjashtë mollë (objekti i dëshiruar), dhe tjetra bosh (objekti i padëshiruar).
Përpjekjet e tyre për të komunikuar me studiuesit u regjistruan në tre skenarë të ndryshëm:
- Kur ata komunikonin me sukses dhe studiuesi u jepte të gjitha gjashtë mollët.
- Kur qëllimet e tyre nuk përmbusheshin dhe u jepej tabakaja bosh.
- Kur qëllimet e tyre përmbusheshin pjesërisht dhe merrnin vetëm një mollë nga tabakaja.
Gjatë gjithë këtij procesi, u vu re se elefantët shfaqnin qëllimshmëri të qartë të drejtuar nga qëllimi, pasi gjestet e tyre drejtoheshin vetëm ndaj një njeriu të vëmendshëm ose ndaj objektit që dëshironin, kurrë ndaj një objekti të parëndësishëm.
Kur qëllimet e tyre nuk përmbusheshin, elefantët bëheshin kreativë dhe shpiknin gjeste të reja për të përcjellë mesazhin, në vend që të përsërisnin të njëjtat veprime.
Qëllimshmëria në komunikim është një faktor që e dallon gjuhën njerëzore nga format e tjera të komunikimit shtazor. Fjalët dhe gjestet tona drejtohen ndaj dikujt për të arritur një qëllim të caktuar, që mund të jetë aq i thjeshtë sa të thuash “përshëndetje” ose aq kompleks sa të negociosh qiranë.
Shkencëtarët shpesh e kategorizojnë qëllimshmërinë në nivele të ndryshme kompleksiteti:
- Qëllimshmëria e rendit zero, që i referohet reagimeve ndaj stimujve si dhimbja apo prekje.
- Qëllimshmëria e rendit të parë, kur komunikimi përdoret në mënyrë të qëllimshme për të ndikuar në sjelljen e dikujt.
- Qëllimshmëria e rendit të dytë, më komplekse, kur komunikimi ka për qëllim të ndryshojë mendimin e dikujt.
Ndërsa disa studime kanë treguar se primatët jonjerëzorë përdorin gjeste me qëllimshmëri të rendit të parë, dihej shumë pak për sjellje të ngjashme te joprimatët — deri tani.
Duke marrë parasysh strukturat komplekse sociale dhe aftësitë e avancuara njohëse të elefantëve, studiuesit zgjodhën të hetonin aftësinë e tyre për të komunikuar me gjeste me qëllimshmëri.
Studiuesit vëzhguan 38 lloje të ndryshme gjestesh dhe gjithsej 313 raste të përdorimit të gjesteve nga 17 elefantët pjesëmarrës në studim.
Elefantët përdornin gjeste për të komunikuar dëshirën për të marrë mollët vetëm kur kishte pranë tyre një studiues të vëmendshëm vizualisht.
Ata kishin më shumë gjasa të vazhdonin të bënin gjeste kur qëllimi i tyre përmbushej vetëm pjesërisht — për shembull, kur merrnin disa, por jo të gjitha mollët — sesa kur ndiheshin plotësisht të kënaqur. Për më tepër, ata e shtonin dhe e pasuronin gjuhën e gjesteve kur qëllimi nuk përmbushej, në krahasim me rastet kur merrnin atë që donin.
Ky studim konfirmon ekzistencën e komunikimit të drejtuar nga qëllimi te elefantët gjysmë të zbutur. Studiuesit nxisin kërkime të mëtejshme për të hetuar qëllimshmërinë edhe tek specie të tjera shumë sociale, të cilat përdorin një repertor të madh sinjalesh apo gjestesh, për të thelluar kuptimin tonë mbi mënyrën se si kjo aftësi mund të jetë zhvilluar.
