Astronauti i Apollo 17, Harrison H. Schmitt, po merr mostra nga një shkëmb në Stacionin 7 në bazën e masivit verior në luginën Taurus-Littrow. Ky shkëmb i madh është zhvendosur nga një tërmet i fuqishëm hënor që ndodhi rreth 28.5 milionë vjet më parë. Burimi i tërmetit ka të ngjarë të ketë qenë një ngjarje në defektin Lee-Lincoln.
Një studim i ri zbulon se përshpejtimi i tokës nga tërmetet hënore, dhe jo goditjet nga meteorët, ishte përgjegjës për ndryshimet në peizazhin hënor në luginën Taurus-Littrow, ku astronautët e Apollo 17 zbarkuan në vitin 1972. Studimi gjithashtu identifikoi një shkak të mundshëm për këto ndryshime në sipërfaqe dhe vlerësoi rrezikun e dëmtimeve duke përdorur modele të reja të tërmeteve—zbulime që mund të ndikojnë në sigurinë e misioneve të ardhshme dhe krijimin e bazave të përhershme në Hënë.
Artikulli, i shkruar nga shkencëtari i lartë emeritus i Smithsonian, Thomas R. Watters, dhe profesori i asociuar i gjeologjisë në Universitetin e Maryland, Nicholas Schmerr, është botuar në revistën *Science Advances
Shkencëtarët analizuan të dhëna nga vendi i uljes së Apollo 17, ku astronautët e NASA-s morën mostra nga rënie shkëmbinjsh dhe rrëshqitje dheu që me shumë gjasa janë shkaktuar nga tërmete hënore. Duke studiuar provat gjeologjike të mbetura, studiuesit ishin në gjendje të vlerësonin forcën e këtyre tërmeteve të lashta dhe të identifikonin burimin më të mundshëm të tyre.
“Nuk kemi instrumente të fuqishëm për të matur aktivitetin sizmik në Hënë siç kemi në Tokë, ndaj na duhej të kërkonim mënyra të tjera për të vlerësuar lëvizjen e tokës—si për shembull rëniet e shkëmbinjve dhe rrëshqitjet që aktivizohen nga këto ngjarje sizmike,” tha Schmerr.
Studiuesit zbuluan se tërmetet hënore me magnitudë rreth 3.0—relativisht të dobëta sipas standardeve të Tokës, por të rëndësishme nëse ndodhin afër burimit—kanë ndodhur në mënyrë të përsëritur gjatë 90 milionë viteve të fundit përgjatë defektit Lee-Lincoln, një çarje gjeologjike që kalon përmes dyshemesë së luginës. Ky model sugjeron se defekti, një ndër mijëra të tjerë në Hënë, mund të jetë ende aktiv.
“Shpërndarja globale e defekteve të reja si ai Lee-Lincoln, potenciali i tyre për të qenë ende aktivë dhe mundësia për të formuar defekte të reja për shkak të tkurrjes së vazhdueshme duhet të merren në konsideratë kur planifikohet vendndodhja dhe vlerësohet qëndrueshmëria e posteve të përhershme në Hënë,” tha Watters.
Watters dhe Schmerr gjithashtu llogaritën rrezikun sizmik në Hënë, duke vlerësuar një shans prej 1 në 20 milion që të ndodhë një tërmet potencialisht i dëmshëm në çdo ditë të dhënë afër një defekti aktiv.
“Nuk duket shumë, por gjithçka në jetë është një rrezik i llogaritur,” shtoi Schmerr. “Rreziku për një ngjarje katastrofike nuk është zero, dhe megjithëse është i vogël, nuk mund të injorohet gjatë planifikimit të infrastrukturës afatgjatë në sipërfaqen hënore.”
Studiuesit zbuluan se misionet afatshkurtra, si Apollo 17, kishin rrezik relativisht të ulët, por projektet me qëndrim më të gjatë ekspozohen më shumë. Misionet e ardhshme me lëndues të lartë—si sistemi i uljes së Starship për njerëz—mund të jenë të ndjeshëm ndaj përshpejtimit të tokës nga tërmetet pranë defekteve, çka mund të kërcënojë stabilitetin e tyre.
Zbulimet janë veçanërisht të rëndësishme tani që NASA po vazhdon programin Artemis, që synon të krijojë një prani të qëndrueshme njerëzore në Hënë. Watters dhe Schmerr theksuan se misionet e ardhshme përballen me rreziqe shtesë krahasuar me epokën e Apollo-s.
“Nëse astronautët ndodhen atje vetëm për një ditë, do të ishte thjesht fat i keq nëse ndodhte një tërmet i dëmshëm,” shtoi Schmerr. “Por nëse ke një habitat apo mision me ekuipazh për një dekadë të tërë, atëherë ke 3,650 ditë herë 1 në 20 milion, ose një rrezik rreth 1 në 5,500. Është e ngjashme me kalimin nga mundësia shumë e ulët për të fituar llotarinë në një mundësi shumë më reale për të marrë katër letra të njëjta në poker.”
Schmerr beson se puna e tij me Watters përfaqëson një kufi të ri në paleosizmologjinë hënore—studimin e tërmeteve të lashta. Ndryshe nga Toka, ku shkencëtarët mund të hapin hendekë për të studiuar aktivitetin sizmik historik, studiuesit hënorë duhet të përdorin qasje kreative me të dhëna ekzistuese dhe mostra. Ai pret që kjo fushë të përparojë shpejt me teknologji të re, imazhe orbitale me rezolucion të lartë dhe misione të ardhshme Artemis që do të vendosin sizmometra me mbi 50 vite përmirësime teknologjike ndaj instrumenteve të epokës Apollo.
“Dëshirojmë që eksplorimi ynë i Hënës të bëhet në mënyrë të sigurt dhe që investimet të jenë të menduara me kujdes,” tha Schmerr. “Përfundimi ynë ishte: Mos ndërto pikërisht mbi një skarp apo defekt së fundmi aktiv. Sa më larg nga një skarp të jesh, aq më i vogël është rreziku.”
