Imagjinoni sikur më shumë se një e treta e shtëpisë suaj të ishte e padukshme. Ky është pikërisht problemi me të cilin astrofizikanët janë përballur për dekada të tëra: Ata e dinin se një materje e zakonshme mungonte në Univers, por nuk mund ta zbulonin. Tani, falë dy qasjeve inovative, misteri është zgjidhur.
Edhe pse menduam se e dinim përbërjen e tij, Universi rezulton të jetë shumë më kompleks. Materia e zakonshme – lënda që përbën trupat tanë, Tokën, Diellin dhe të gjitha yjet që mund të shohim – përbën vetëm 5 përqind të totalit. Pjesa tjetër është një përzierje misterioze e materies së errët dhe energjisë së errët, natyra e së cilës mbetet kryesisht e panjohur.
Por edhe ai 5 përqind modest nuk u kuptua plotësisht. Teoria parashikoi një sasi të saktë të materies së zakonshme në Universin e hershëm, por vëzhgimet e galaktikave dhe yjeve treguan se mungonte më shumë se një e treta. Astronomët dyshonin se kjo “materi fantazmë” fshihej në hapësirat e gjera midis galaktikave.
E dhëna e parë vendimtare erdhi nga një fenomen i zbuluar vetëm një dekadë më parë: shpërthime të shpejta radioje (FRB). Këto ngjarje ekstreme lëshojnë në një pjesë të sekondës aq energji sa prodhon Dielli në pak ditë në formën e valëve ultra të fuqishme radio.
Çelësi i metodës qëndron në një parim elegant fizik: kur një sinjal radio udhëton nëpër gaz, frekuencat e tij nuk udhëtojnë të gjitha me të njëjtën shpejtësi – një fenomen i quajtur shpërndarje. Sa më shumë materie has, aq më i madh është shpërndarja. Duke analizuar saktësisht se si sinjalet FRB shtrembërohen gjatë udhëtimit të tyre ndërgalaktik, studiuesit mund të “peshojnë” materien e padukshme në rrugën e tyre.
Ekipi i udhëhequr nga Liam Connor (Harvard) studioi 69 shpërthime radio, nga më i afërti – në “vetëm” 11.7 milion vite dritë – deri te FRB rekordthyes 20230521B, i zbuluar në 9.1 miliardë vite dritë. Rezultatet konfirmuan praninë e materies që mungon në hapësirën ndërgalaktike.
Një metodë e dytë, plotësisht e pavarur, u përdor për validim. Këtë herë, astronomët shfrytëzuan një veti të gazit ndërgalaktik: i ngrohur në miliona gradë, ai lëshon natyrshëm rreze X. Dy teleskopë hapësinorë – XMM-Newton (ESA) dhe Suzaku (Japoni) – vëzhguan Supergrumbullin Shapley, një strukturë kolosale të vendosur më pak se një miliard vite dritë larg, e cila bashkon mbi 8,000 galaktika dhe një masë mbi 10 milionë miliardë herë më të madhe se Dielli. Qëllimi: të zbulohet një filament gazi me gjerësi 23 milionë vite dritë, 230 herë më i madh se Rruga e Qumështit, që lidh skajet e supergrumbullit. Misioni u krye – matjet përputheshin në mënyrë të përkryer me parashikimet teorike.
Ky konfirmim i dyfishtë nuk është vetëm një zbulim spektakolar, por edhe një vërtetim i modeleve më të përparuara kozmologjike. Ai tregon se Universi është i organizuar në formën e një “rrjeti kozmik” – një strukturë e gjerë tre-dimensionale në të cilën galaktikat, grumbujt e galaktikave dhe filamentet e gazit përbëjnë arkitekturën kozmike.
“Për herë të parë, rezultatet tona përputhen shumë ngushtë me modelin kozmologjik të referencës. Duket se simulimet ishin të sakta që nga fillimi”, thotë Konstantinos Migkas, një hetues kryesor në Observatorin e Leidenit. Gjetjet u botuan në Nature Astronomy. Ky zbulim hap perspektiva të reja për të kuptuar evolucionin e Universit, që nga momentet e tij më të hershme deri në ditët e sotme, madje edhe për të parashikuar të ardhmen e tij të largët.
