Imagjinoni një anije kozmike më të lehtë se një kapëse letrash, e shtyrë nga drita e pastër, që përshkon kozmosin me shpejtësi marramendëse për të eksploruar misteret më të thella të universit. Kjo ide, sikur të ishte shkëputur nga një roman fantastiko-shkencor, mund të bëhet realitet vetëm për disa dekada. Cosimo Bambi, një astrofizikan i specializuar në studimin e vrimave të zeza në Universitetin Fudan në Shangai, sapo ka publikuar në revistën *iScience* një plan të detajuar për një mision pa precedent: dërgimin e një sonde drejt një vrime të zezë për të testuar kufijtë e fizikës.
Guximi i këtij projekti qëndron në thjeshtësinë konceptuale dhe kompleksitetin teknik. Ideja parashikon përdorimin e nanonave kozmike – sonda miniaturë që peshojnë vetëm disa gramë, të përbëra nga një mikroçip i lidhur me një velë ultra të lehtë. Këto mjete futuriste nuk do të shtyheshin nga motorë klasikë, por nga rreze lazeri me fuqi të lartë të emetuara nga Toka. Kjo formë e shtytjes fotonike do t’i lejonte ato të arrinin shpejtësi të pabesueshme – rreth një të tretën e shpejtësisë së dritës.
Për krahasim, sondat më të shpejta hapësinore sot arrijnë vetëm disa dhjetëra kilometra në sekondë, pra më pak se 0,01% e shpejtësisë së dritës. Nanonavet e reja do të mund të ndryshonin rrënjësisht këtë raport, duke e bërë të mundur udhëtimin ndërstelar në një interval kohe të arsyeshëm, madje edhe në shkallën e një jete njerëzore.
Por fillimisht duhet identifikuar destinacioni. Bambi vlerëson se një vrimë e zezë mund të gjendet vetëm 20–25 vite dritë larg sistemit tonë diellor – një distancë e papërfillshme në shkallë galaktike. Modelet aktuale të evolucionit yjor mbështesin këtë hipotezë, por gjetja e një objekti të tillë nuk është aspak e thjeshtë. Vrimat e zeza, nga natyra e tyre, nuk emetojnë dritë dhe janë të padukshme për teleskopët klasikë. Ato mund të zbulohen vetëm në mënyrë indirekte, përmes efekteve mbi yjet përreth ose përmes shtrembërimeve që shkaktojnë dritës që kalon pranë fushës së tyre gravitacionale.
Megjithatë, teknikat e zbulimit po evoluojnë me shpejtësi. Bambi është optimist: brenda 10 viteve të ardhshme, mund të zbulohet një vrimë e zezë mjaft afër për t’u bërë një objektiv i vlefshëm.
Pasi të identifikohet, udhëtimi i sondës do të zgjaste rreth 70 vjet, nëse do të arrinte një të tretën e shpejtësisë së dritës. Të dhënat e transmetuara mbrapsht drejt Tokës do të kishin nevojë për edhe dy dekada të tjera për të mbërritur tek ne. Pra, ndërmjet nisjes dhe marrjes së rezultateve, do të flisnim për një projekt të shtrirë në një shekull të tërë – një mision transgjeneracional, si rrallëherë i imagjinuar në shkencën moderne.
Megjithatë, përfitimi është i jashtëzakonshëm. Vrimat e zeza janë laboratorët natyrorë më ekstremë në univers – rajone ku graviteti arrin intensitete të paimagjinueshme. Studimi i tyre i drejtpërdrejtë mund të përgjigjej në pyetje thelbësore: A ekziston vërtet horizonti i ngjarjeve? Çfarë ndodh me informacionin që futet në një vrimë të zezë? A mbeten të vlefshme ligjet e fizikës në këto kushte ekstreme? A mund të qëndrojë teoria e përgjithshme e relativitetit e Ajnshtajnit përballë provave më të ashpra?
Cosimo Bambi nuk i injoron sfidat gjigante. Sistemi i lazerëve të nevojshëm për shtytjen do të kushtonte, për momentin, mbi një trilion euro. Ndërsa teknologjia e nanonavave të afta të përballojnë një udhëtim të tillë dhe të mbledhin të dhëna të vlefshme nuk ekziston ende – duhet shpikur nga e para.
Megjithatë, ekzistojnë precedentë: kemi zbuluar valët gravitacionale, edhe pse për një kohë të gjatë dukeshin të pamundura për t’u matur. Kemi fotografuar hijen e një vrime të zezë. Brenda 20–30 viteve, thotë Bambi, kostot mund të bien ndjeshëm, dhe teknologjitë kryesore mund të bëhen të arritshme.
Ky mision i një shekulli mund të bëhet realitet – dhe, bashkë me të, ndoshta edhe përgjigjja për pyetjet më të thella mbi natyrën e universit.
—
Dëshiron ta përkthej edhe në **anglisht**, që të kesh variantin në dy gjuhë?