Një studim i fundit shkencor ka sjellë në dritë një zbulim të jashtëzakonshëm që për herë të parë dokumenton fizikisht një ndërveprim brutal mes një gladiatori dhe një kafshe të egër — më saktësisht, një luani — në kohën e Perandorisë Romake. Ky kërkim është publikuar në revistën ndërkombëtare *PLOS One* dhe është udhëhequr nga profesori Tim Thompson i Universitetit Maynooth në Irlandë, së bashku me një ekip të gjerë ndërkombëtar të përbërë nga ekspertë të fushave të antropologjisë, arkeologjisë dhe osteologjisë.
Deri tani, njohuritë tona për përballjet mes gladiatorëve dhe kafshëve të egra vinin kryesisht nga burime ikonografike dhe shkrime të lashta romake — mozaikë, skulptura dhe përshkrime letrare. Megjithatë, këto dëshmi kishin një karakter tërësisht tërthor. Ky studim shënon herën e parë që një provë e drejtpërdrejtë fizike, pra një skelet njerëzor me shenja specifike të kafshimit, vërteton realitetin e dhunshëm të spektakleve romake. Zbulimi ndodhi në një varrezë të epokës romake afër York-ut në Angli, një qytet që dikur kishte rëndësi të madhe në provincën romake të Britanisë. Sipas arkeologëve, zona përmban shumë varre të gladiatorëve, gjë që e bën këtë vend gjetjeje edhe më domethënës.
Skeleti në fjalë përkiste një burri të rritur dhe analizat treguan qartë se plagët në pjesën e legenit dhe në kockat e tjera janë shkaktuar nga kafshime të një maceje të madhe — më së shumti një luan, por potencialisht edhe një tigër ose leopard, të gjitha të përdorura në spektaklet e njohura si *venationes* (gjueti publike në arena). Për të arritur në këtë përfundim, studiuesit përdorën metoda të avancuara forensike dhe krahasuan format dhe madhësitë e shenjave të kafshimit me ato të kafshëve moderne të ngjashme, të ruajtura në koleksione muzeale.
Ky zbulim hedh dritë mbi një aspekt të errët të jetës në provincat romake. Ai na kujton se gladiatorët nuk luftonin vetëm me njëri-tjetrin, por shpesh përballeshin edhe me kafshë të egra, në një akt dhune të organizuar dhe të mbikëqyrur si formë spektakli për publikun romak. Në këtë rast, zbulimi në Britaninë romake dëshmon se këto praktika nuk kufizoheshin vetëm në Koloseun e Romës, por ishin përhapur në të gjithë territorin e perandorisë.
Profesori Thompson e përshkroi këtë gjetje si një moment kyç për kuptimin e argëtimit romak dhe mënyrën se si perandoria eksportonte kulturën e saj të dhunshme edhe në skajet më të largëta të saj. Ai theksoi se ky është një dëshmi e rrallë dhe e pakontestueshme për ekzistencën e spektakleve me kafshë në Britani, duke sfiduar idenë se këto ishin ngjarje të kufizuara vetëm në qytetet më të mëdha të Italisë antike.
Studimi është rezultat i një bashkëpunimi të gjerë ndërinstitucional, përfshirë Universitetin Maynooth, Universitetin e York-ut, Universitetin Cranfield, Universitetin e Durhamit, King’s College London, York Archaeology dhe York Osteoarchaeology Ltd. Ai është një shembull i shkëlqyer i asaj që mund të arrihet kur ekspertiza nga fusha të ndryshme bashkohet për të ndriçuar të kaluarën tonë.
Zbulimi gjithashtu ngre pyetje të reja për logjistikën e importimit të kafshëve ekzotike në provinca si Britania, trajtimin e tyre, dhe rolin që ato luanin në jetën urbane dhe ritualet e argëtimit. Ai nxit interes për të zbuluar më shumë raste të ngjashme dhe për të kuptuar më mirë jetën e gladiatorëve — individë që shpesh ishin skllevër ose të burgosur, të detyruar të luftonin për mbijetesë në arena ku dhuna konsiderohej argëtim.
Në përfundim, ky zbulim nuk është vetëm një dëshmi shkencore e rëndësishme, por edhe një pasqyrë prekëse mbi natyrën njerëzore, mizorinë dhe mënyrën sesi historia ka përjetuar dhe institucionalizuar dhunën në shërbim të spektaklit publik. Ai i jep zë atyre që nuk mundën të flisnin vetë — gladiatorëve të harruar të një epoke të largët.
