Për dekada me radhë, mitoza (procesi i ndarjes qelizore) është mësuar si një proces rigoroz, pothuajse mekanik. Çdo qelizë, në fillim të ndarjes së saj, rrumbullakohet për të siguruar një shpërndarje simetrike të materialit të saj gjenetik, duke krijuar dy qeliza bija identike. Por një studim i ri mund ta tronditë këtë dogmë shekullore. Studiuesit nga Universiteti i Mançesterit kanë treguar se disa qeliza ndahen… pa ndjekur këtë skenar klasik.
Puna e tyre zbulon një fenomen të papritur: ndarja izomorfe. Ndryshe nga ndarja “kanonike”, ku qeliza amë merr formë sferike para mitozës, disa qeliza ruajnë morfologjinë e tyre fillestare – shpesh të zgjatur – dhe krijojnë dy qeliza bija të ndryshme, si në formë, ashtu edhe në funksion. Një zbulim që ndryshon mënyrën se si e kuptojmë formimin e indeve… dhe ndoshta, në fund, edhe kancerin.
E drejtuar nga biologët Shane Herbert dhe Holly Lovegrove, ekipi vëzhgoi këtë sjellje të habitshme në qelizat burimore embrionale të peshkut zebër, që ishin në procesin e formimit të enëve të gjakut. Në këtë fazë, qelizat duhet të riorganizohen vazhdimisht për të krijuar inde komplekse. Por, në vend që të rrumbullakoseshin për t’u ndarë në mënyrë simetrike, disa qeliza ruanin formën e tyre origjinale, gjë që ndikonte drejtpërdrejt në formën dhe funksionin e qelizave bija. Rezultati: ndarja nuk është më një kopjim i thjeshtë. Bëhet një mekanizëm diversifikimi, që prodhon qeliza me trajektore të ndryshme. Ky proces mund të shpjegojë në mënyrë të veçantë se si disa shtresa qelizore – si ato epiteliale apo endoteliale – arrijnë të specializohen në vendin e duhur, në kohën e duhur.
Pse nuk është vërejtur ky fenomen më parë? Pjesërisht sepse ndarja qelizore është studiuar prej kohësh në kushte artificiale, ku qelizat janë detyruar të qëndrojnë mbi sipërfaqe të sheshta. Për ta kapërcyer këtë kufizim, studiuesit përdorën një teknikë moderne: mikropatterning. Duke gdhendur forma specifike mbi sipërfaqe anti-ngjitëse me një lazer UV, ata detyruan qelizat të marrin forma shumë të caktuara para ndarjes. Ky protokoll u mundësoi të tregojnë se, sa më e zgjatur të jetë një qelizë para mitozës, aq më e madhe është gjasja që ajo të mbetet izomorfe – pra të ndahet pa ndryshuar formën.
Përse është kjo kaq e rëndësishme? Sepse forma e një qelize përmban një memorie të gjendjes së saj para ndarjes. Duke ruajtur morfologjinë e tyre gjatë mitozës, këto qeliza u transmetojnë informacione të vlefshme qelizave bija – për orientimin e tyre, mjedisin përreth ose rolin e tyre të ardhshëm në ind. Ndërkohë, rrumbullakimi klasik e fshin thuajse tërësisht këtë informacion. Siç shpjegojnë autorët në artikullin e publikuar në Science:
“Ndarja izomorfe lejon transmetimin e një sasie të madhe informacioni për gjendjen paramitotike të qelizës te qelizat bija, pjesa më e madhe e të cilit humbet dhe ristartohet gjatë rrumbullakimit klasik mitotik.”
Ky zbulim shkon përtej zhvillimit embrional. Sepse ndarja qelizore asimetrike, duke prodhuar qeliza me sjellje të ndryshme, luan gjithashtu një rol kyç në zhvillimin e disa formave të kancerit. Qelizat tumorale që mund të ndahen pa u “normalizuar” mund të krijojnë klone më invazive, të afta të migrojnë ose të formojnë metastaza. Duke kuptuar më mirë se si forma e një qelize ndikon në të ardhmen e saj, studiuesit mund të hapin rrugë të reja terapeutike. Manipulimi i morfologjisë qelizore para ndarjes mund të bëhet një mjet për të kontrolluar diferencimin – ose për të ndalur përhapjen e qelizave kanceroze.
