Arkeologët besojnë se kanë gjetur një nga vendet më të vjetra të varrimit në botë në një shpellë në Izrael, ku mbetjet e ruajtura mirë të njerëzve të hershëm, që datojnë rreth 100,000 vjet më parë, ishin rregulluar me kujdes në gropa.
Zbulimet në Shpellën Tinshemet në Izraelin qendror, të publikuara në një revistë akademike më herët këtë vit, ndërtojnë mbi zbulime të mëparshme në veri të Izraelit dhe shtojnë kuptimin në rritje për origjinën e varrimeve njerëzore.
Veçanërisht interesante për arkeologët janë objektet e gjetura pranë mbetjeve, të cilat mund të jenë përdorur gjatë ceremonive për të nderuar të vdekurit dhe që mund të hedhin dritë mbi mënyrën se si paraardhësit tanë të lashtë mendonin për shpirtëroren dhe jetën pas vdekjes.
“Kjo është një risi revolucionare mahnitëse për specien tonë,” tha Yossi Zaidner, një nga drejtorët e gërmimeve në Tinshemet dhe profesor i arkeologjisë në Universitetin Hebraik të Jerusalemit. “Është në fakt hera e parë që ne fillojmë të përdorim këtë sjellje.”
Arkeologët që punojnë në Tinshemet që nga viti 2016 kanë zbuluar mbetjet e pesë njerëzve të hershëm që datojnë rreth 110,000-100,000 vjet më parë, sipas teknologjive të ndryshme.
Skeletet u zbuluan në gropa dhe ishin rregulluar me kujdes në pozicion fetal, që njihet si pozicion varrimi, tha Zaidner. Shumë prej tyre u gjetën me objekte si guralecë bazalti, mbetje kafshësh ose fragmente okri, një pigment i kuqërremtë i krijuar nga gurë të pasur me hekur.
Këto objekte, disa të sjella nga qindra kilometra larg, nuk kishin asnjë përdorim praktik për jetën e përditshme, ndaj ekspertët besojnë se ishin pjesë e ritualeve për të nderuar të vdekurit.
Një urë mes popujsh
Shpella Tinshemet është një çarje e errët në kodrat e buta të Izraelit qendror, e mbushur me pipëtima lakuriqësh frutash. Brenda dhe përreth shpellës ndodhet një grumbull i thjeshtë gurësh që Zaidner e quan “një nga tre ose katër vendet më të rëndësishme për studimin e evolucionit dhe sjelljes njerëzore gjatë Paleolitit.”
Epoka Paleolitike, e njohur edhe si Epoka e Gurit për shkak të shfaqjes së veglave prej guri, zgjati që nga rreth 3.3 milion vjet më parë deri rreth 10,000 vjet më parë. Shpella Tinshemet i përket Paleolitit të Mesëm, përafërsisht midis 250,000 deri 30,000 vjet më parë.
Disa nga gjetjet kryesore të studiuesve të Tinshemet u publikuan në mars në Nature Human Behavior. Një zbulim kyç ishin mbetjet e pesë njerëzve të hershëm, përfshirë dy skelete të plota dhe tre kafka të izoluara me kocka dhe dhëmbë të tjerë. Gjithashtu me rëndësi ishin mbi 500 fragmente të madhësive të ndryshme okre të kuqe dhe portokalli, një pigment i krijuar duke ngrohur gurë të pasur me hekur në një temperaturë të caktuar—dëshmi se njerëzit e hershëm kishin mjete për të krijuar objekte zbukurimi.
“Këtu shohim një set sjelljesh vërtet komplekse, jo vetëm të lidhura me ushqimin dhe mbijetesën,” tha Zaidner.
Duke përdorur daltë dore dhe shpime pneumatike delikate, me madhësi stilolapsi që ngjajnë me mjetet dentare, arkeologëve do t’u duhen edhe shumë vite për të gërmuar plotësisht vendin. Puna në terren, e cila nisi në 2016, zakonisht bëhet gjatë muajve të verës. Këtë vit, një duzinë studentësh bachelor dhe master në arkeologji u përhapën nëpër vend, duke dokumentuar dhe hequr me kujdes çdo fragment vegle, objekti apo kocke.
Në hyrje të shpellës, kafka e njërit prej njerëzve të hershëm po del ngadalë nga sedimenti shkëmbor; do të duhen vite para se të gërmohet plotësisht.
Tinshemet është jashtëzakonisht e rëndësishme për arkeologët sepse klima lokale i ruajti mirë kockat, veglat dhe zbukurimet, ndryshe nga shumë vende të tjera ku këto objekte janë humbur me kalimin e kohës, tha Christian Tryon, profesor në Universitetin e Connecticut dhe bashkëpunëtor kërkimor në Programin e Origjinave Njerëzore në Institutin Smithsonian, i cili nuk ishte pjesë e studimit.
Skeletet dhe objektet ishin kaq mirë të ruajtura për shkak të hirit nga zjarret e shpeshta, ndoshta për rituale. Kjo sasi e madhe hiri u përzie me reshjet dhe gurët gëlqerorë acidikë të Izraelit, duke krijuar kushte optimale për ruajtjen. Një skelet ishte aq i ruajtur mirë, sa arkeologët mund të shihnin gishtat e duarve të ndërthurura, me duart të kapura nën kokë.
Një dritare në një periudhë pak të njohur
Tryon tha se gjetjet në Tinshemet po përforcojnë zbulime të mëparshme nga dy vende të ngjashme varrimi që datojnë në të njëjtën periudhë në Izraelin verior—Shpella Skhul dhe Shpella Qafzeh. Shpella Skhul u gërmua pothuajse 100 vjet më parë, dhe Shpella Qafzeh rreth 50 vjet më parë, kur praktikat arkeologjike ishin më të paorganizuara.
“Kishte kaq shumë pasiguri me ato vende, por kjo po e konfirmon si një model që e njohim, dhe ata po përcaktojnë me saktësi datat,” tha Tryon.
Tinshemet ka ndihmuar arkeologët të përfundojnë se praktikat e varrimit filluan të bëhen më të përhapura gjatë kësaj kohe, duke përfaqësuar një ndryshim në mënyrën se si njerëzit e hershëm i trajtonin të vdekurit e tyre.
Disa arkeologë besojnë se varrimet e qëllimshme kanë filluar më herët. Në Afrikën e Jugut, specia Homo naledi—një kushëri i lashtë i Homo sapiens—mund të ketë vendosur me qëllim të vdekurit e tyre në shpella që para 200,000 vjetësh. Por shumë arkeologë thonë se këto gjetje janë të diskutueshme dhe nuk ka prova të mjaftueshme për të mbështetur pretendimin për varrime të qëllimshme.
Një urë mes popujsh
Në kohët e lashta, Izraeli ishte një urë lidhëse mes Neandertalëve nga Evropa dhe Homo sapiens nga Afrika. Arkeologët kanë identifikuar në zonë edhe nën-grupe të tjera të njerëzve të hershëm dhe besojnë se këto grupe ndërvepronin dhe ndoshta kryqëzoheshin mes tyre.
Ekspertët kanë studiuar dy skeletet e plota të sjella nga Tinshemet prej vitesh, por ende nuk është e qartë nëse ata ishin Neandertalë, Homo sapiens, një popullatë hibride apo një grup tjetër krejtësisht tjetër.
Ky përzierje nën-grupesh krijoi mundësi për shkëmbim dijesh ose shprehje identiteti mes grupeve të ndryshme të njerëzve të hershëm, tha Zaidner. Pikërisht në këtë periudhë arkeologët shohin shembujt e parë të bizhuterive apo pikturimit të trupit, që mund të kenë qenë mënyra se si njerëzit e hershëm filluan të përkisnin hapur një grupi të caktuar, duke vendosur kufij mes “ne” dhe “atyre”, tha ai.
Israel Hershkovitz, antropolog fizik në Universitetin e Tel Avivit dhe bashkëdrejtor i sitit Tinshemet, tha se koncepti i varrezave në jetën prehistorike është i rëndësishëm sepse simbolizon “një lloj territori.”
Ai tha se i njëjti pretendim për tokën ku janë varrosur paraardhësit vazhdon të dëgjohet edhe sot në rajon. “Është një lloj pretendimi që i bën fqinjëve, duke thënë ‘kjo është toka ime, kjo pjesë e tokës i përket babait tim dhe gjyshit tim’ e kështu me radhë.”
