Fascinimi për jetën pas vdekjes ka rrënjë në traditat e dinastisë Han (206 p.e.s. – 220 e.s.), një nga periudhat më të begata dhe me ndikim në historinë e Kinës, e karakterizuar nga përparime në art, shkencë dhe tregti. Një nga shprehjet më të dukshme të këtyre traditave ishte përdorimi i kostumeve funerare prej jade – veshje ceremoniale të krijuara për të ruajtur trupin dhe për të siguruar një udhëtim të sigurt drejt pavdekësisë.
Pse pikërisht jade?
Kjo gur i çmuar, i përbërë nga silikat natyral alumini, kalciumi dhe magnezi, me nuanca që variojnë nga e bardhë me të gjelbër në të gjelbër të errët, kishte kuptime të shenjta. Qëndrueshmëria e tij e bënte ideale për përjetësi dhe, më shumë se kaq, sipas kinezëve të lashtë, jade kishte vetëdija mbinatyrore – mund të ndalte kalbjen e trupit dhe të ruante shpirtin të paprekur. Sipas besimeve kineze të lashta, njeriu kishte dy shpirtër: hun (shpirti shpirtëror, që udhëtonte në botën tjetër) dhe po (shpirti material, i lidhur me trupin). Kostumi prej jade kishte një rol thelbësor – mbrojtja e po-s dhe e trupit nga shkatërrimi, duke siguruar ribashkimin e dy shpirtërave në jetën e përtejme.
Kostumet funerare
Kostumet ishin të përbëra nga qindra apo edhe mijëra pllaka të holla jade, prerë dhe gdhendur me saktësi, të lidhura me tela prej metalesh ose materiale të çmuara. Ari ishte rezervuar për perandorët, argjendi për princat, bakri dhe mëndafshi për fisnikët me rang më të ulët. Një komplet i plotë përfshinte pjesë që mbulonin kokën, maska fytyre, pllaka për trupin dhe gjymtyrët, si dhe objekte që mbulonin sytë, hundën, gojën dhe vrimat trupore për të mbrojtur integritetin e trupit.
Një kostum i jashtëzakonshëm është ai i princeshës Dou Wan, i përbërë nga mbi 2,160 pllaka jade të qepura me tel ari, zbuluar në 1968 në Mancheng – një qark në provincën Hebei të Kinës, i njohur për varret mbretërore të periudhës Han. Po ashtu, kostumi i bashkëshortit të saj, Liu Sheng, kishte mbi 2,500 pllaka jade, secila e përshtatur me kujdes për të ndjekur konturet e trupit.
Zbulimi i Mancheng
Derisa mes shekullit XX, ekzistenca e këtyre kostumeve ishte e njohur vetëm nga tekstet historike, por nuk ishte konfirmuar arkeologjikisht. Gjithçka ndryshoi në 1968, kur ushtarët kinezë zbuluan rastësisht dy varre të paprekura, të gërmuara në masivin Lingshan, rreth 200 km në jug të Pekinit. Varret, që i përkisnin Liu Sheng, princi i Zhongshan, dhe bashkëshortes së tij Dou Wan, ishin komplekse të vërteta nëntokësore, me dhoma me kupolë, korridore dhe dyer të mëdha guri.
Brenda ruheshin mijëra objekte funerare, përfshirë enë bronzi, pjesë dekorative prej druri të lyer, armë, vegla, qeramika, statuja, bizhuteri dhe sigurisht dy kostumet prej jade. Fakti që varret nuk ishin plaçkitur për mbi dy mijë vjet mundësoi një ruajtje të jashtëzakonshme të artefakteve, duke ofruar studiuesve një pamje të rrallë mbi luksin dhe besimet funerare të elitës Han.
Hierarkia dhe rregullat strikte
Në Librin e Hanit të mëvonshëm (Hou Han Shu), një kronikë historike për dinastinë Han Lindore, ishin vendosur norma të sakta: tel ari për perandorët, argjendi për princat, bakri për fisnikët me rang të ulët. Mosrespektimi i këtyre rregullave konsiderohej një ofendim ndaj rendit perandorak. Megjithatë, gërmime arkeologjike zbuluan edhe përjashtime rajonale, si rasti i mbretit Zhao Mo të Nanyue, i cili kishte kostum të qepur me mëndafsh të kuq – ndoshta për arsye kulturore lokale.
Realizimi i një kostumi prej jade kërkonte vite pune dhe angazhimin e skuadrave artizanale elitare. Çdo pjesë ishte e gdhendur dhe e gdhendur me kujdes për të qenë e qepur, dhe saktësia e ekzekutimit reflektonte statusin e të varrosurit. Në kulturën Han, një kostum i tillë nuk ishte vetëm një zbukurim funeral, por një „armë mbrojtëse e pavdekësisë”, krijuar për të mbrojtur trupin dhe për të siguruar vazhdimësinë e ekzistencës.
Teknikë, simbol dhe pushtet
Komplekset funerare ishin të dizajnuara për t’u siguruar dhe të vështira për t’u arritur: dhomat gërmoheshin thellë në shkëmb, dhe hyrjet ishin të bllokuara me mure masive dhe vula metalike për të parandaluar qasjen e grabitësve të varreve.
Zbulimet e Mancheng dhe të varreve të tjera Han patën një ndikim të madh në studimin e praktikave funerare në Azi Lindore, duke konfirmuar me prova materiale se varrosja me kostume jade ishte privilegj ekskluziv i elitës dhe se materiali konsiderohej një ndërmjetës midis botës së të gjallëve dhe shpirtrave.
Këto artefakte ofruan të dhëna të vlefshme mbi shkëmbimet kulturore dhe ekonomike të kohës. Origjina e jadit të përdorur – shpesh nxjerrë nga zona të largëta, si Xinjiang-i aktual – tregon ekzistencën e rrjeteve tregtare të zgjeruara, pararojë e Rrugës së Mëndafshit. Më tej, teknikat e prerjes, gdhendjes dhe gdhendjes së pllakave kanë frymëzuar kërkime krahasuese me objekte funerare nga Koreja dhe Japonia, ku, në periudha të mëvonshme, u zhvilluan forma të veçanta të mbrojtjes simbolike të trupit në varrime.
Sot, studiuesit e konsiderojnë se këto zbulime rishkruajnë historinë funerare të Kinës së lashtë, duke ndihmuar në kuptimin e një trashëgimie kulturore të përbashkët në Azi Lindore, ku besimet mbi vdekjen dhe jetën e përtejme lidhen ngushtë me shprehjen artistike dhe prestigjin social.
