Një sistem masiv rrymash oqeanike që rrotullohen në Atlantikun e Veriut po shfaq një sjellje jashtëzakonisht të çuditshme, ndoshta sepse po i afrohet pikës së kolapsit, tregon një analizë e re e guaskave të molusqeve. Rryma nënpolare e Atlantikut të Veriut luan një rol kyç në transportimin e nxehtësisë drejt hemisferës veriore dhe është pjesë e një rrjeti shumë më të madh rrymash oqeanike të quajtur Qarkullimi Meridional Rrotullues i Atlantikut (AMOC).
Megjithatë, prova të reja sugjerojnë se ky vorbull nënpolare ka humbur stabilitetin që nga vitet 1950, gjë që do të thotë se qarkullimi i saj mund të dobësohet ndjeshëm në dekadat e ardhshme, deri në kolaps, thonë kërkuesit në një studim të botuar këtë javë në revistën Science Advances.
“Është jashtëzakonisht shqetësuese”, tha për Live Science autorja kryesore e studimit, Beatriz Arellano Nava, hulumtuese në Universitetin e Exeter në Britaninë e Madhe. “Duhet të kuptojmë më shumë për ndikimin e dobësimit të papritur të një rryme nënpolare. Por ajo që dimë deri më tani nga pak studime të publikuara është se kjo do të sjellë më shumë ngjarje ekstreme atmosferike, veçanërisht në Evropë, si dhe ndryshime në modelet globale të reshjeve”, shtoi ajo.
Vorbulli nënpolare i Atlantikut të Veriut është një degë e rrymës oqeanike AMOC, por mund të arrijë një pikë kolapsi në mënyrë të pavarur nga rrjeti gjigant i rrymave. Rezultatet klimatike për Evropën, në veçanti, do të ishin të ngjashme me ato që do të shkaktoheshin nga një kolaps i AMOC, edhe pse mund të jenë më pak intensive pasi AMOC është shumë më i madh, tha Arellano Nava.
Megjithatë, “edhe nëse pasojat nuk janë aq katastrofale sa në rastin e një kolapsi të AMOC, një dobësim i vorbullës nënpolare mund të ketë ndikime klimatike të konsiderueshme”, paralajmëroi ajo.
Kërkimet e mëparshme sugjerojnë se AMOC mund të shembet në të ardhmen e afërt, pasi motori i tij kryesor — një kaskadë uji të dendur nga sipërfaqja në fundin e oqeanit — po dështon. Kjo kaskadë, e formuar deri tani nga ujë jashtëzakonisht i ftohtë dhe i kripur, hollohet nga uji i shkrirë dhe i ngrohur për shkak të rritjes së temperaturave globale, që do të thotë se në disa vende uji nuk është më mjaftueshëm i dendur për t’u zhytur siç duhet. (Uji i ftohtë dhe i kripur është më i dendur se uji më i ngrohtë dhe më pak i kripur.)
Një fat i ngjashëm pritet edhe për vorbullën nënpolare të Atlantikut të Veriut, e cila gjithashtu mbështetet në zhytjen e ujit sipërfaqësor në fundin e oqeanit. Një kaskadë uji të dendur në qendër të vorbullës mban rrymat rrotulluese në lëvizje, tha Arellano Nava. Por sistemi drejtohet gjithashtu pjesërisht nga era, ndaj një kolaps i plotë është pak i mundshëm, shtoi ajo.
Rryma nënpolare e Atlantikut të Veriut është një degë e AMOC, kështu që një kolaps i AMOC do të nënkuptonte automatikisht një dobësim dramatik të saj. Ndërsa, një dobësim i rrymës nënpolare nuk do të thotë automatikisht se AMOC është shembur, tha Arellano Nava.
“Rryma nënpolare mund të dobësohet papritur pa u shembur AMOC. Kjo ndodhi gjatë tranzicionit drejt Epokës së Vogël Akullnajore, e cila pati vend në shekujt XIII dhe XIV”, shpjegoi kërkuesja.
Epoka e Vogël Akullnajore, e cila zgjati nga rreth viti 1250 deri në fund të viteve 1800, është një nga periudhat më të ftohta të regjistruara në hemisferën veriore që nga fundi i epokës së fundit akullnajore. Temperaturat mesatare ranë me rreth 2 gradë Celsius, duke ngrirë lumenj dhe porte në Evropë dhe Amerikën e Veriut gjatë dimrit, duke shkaktuar kriza bujqësore dhe duke zhytur shoqërinë mesjetare në kaos, sipas The New Yorker.
Megjithëse faktorë si shpërthimet vullkanike dhe aktiviteti i ulët diellor kontribuan në nisjen e Epokës së Vogël Akullnajore, besohet se vorbulla nënpolare e Atlantikut të Veriut luajti një rol kryesor. Për shkak të ndryshimeve klimatike, kushtet janë shumë të ndryshme tani në krahasim me shekullin XIII, kështu që shkencëtarët nuk e dinë nëse një tjetër Epokë e Vogël Akullnajore është e mundur, tha Arellano Nava.
Për studimin e ri, Arellano Nava dhe kolegët e saj analizuan grupe të dhënash ekzistuese të marra nga guaskat e dy specieve molusqesh që jetojnë në Atlantikun e Veriut: Arctica islandica dhe Glycymeris glycymeris. Molusqet regjistrojnë informacion rreth oqeanit në guaskat e tyre ndërsa rriten; për shembull, ato thithin forma të ndryshme të elementeve si oksigjeni, të cilat mund t’u japin kërkuesve të dhëna mbi proceset oqeanike që kanë ndodhur gjatë kohës.
“Përmes regjistrimeve nga molusqet, ne kemi një datim për secilin prej shtresave. Janë si unazat e pemëve, por në oqean”, tha Arellano Nava.
Kërkuesit përpiluan 25 grupe të dhënash për të ndërtuar një pamje me rezolucion të lartë të vorbullës nënpolare të Atlantikut të Veriut në 150 vitet e fundit. Ata zbuluan dy sinjale të forta të paqëndrueshmërisë. Më i fundit është ende në zhvillim dhe sugjeron që vorbulla nënpolare po i afrohet një pike kthese si rezultat i ngrohjes globale, gjë që mbështet vëzhgimet dhe kërkimet e mëparshme, tha Arellano Nava.
Por sinjali tjetër ishte një surprizë totale, shtoi ajo. Të dhënat treguan se vorbulla nënpolare ishte e paqëndrueshme për disa vite në periudhën para ndryshimit të regjimit në Atlantikun e Veriut në vitet 1920. Ky ngjarje u karakterizua nga intensifikimi i rrymave brenda vorbullës. Kronologjia sugjeron se periudha e paqëndrueshmërisë mund të ketë pasqyruar rikuperimin e rrymës nënpolare pas kolapsit gjatë Epokës së Vogël Akullnajore, tha Arellano Nava.
“Duhej të intensifikohej sërish në një moment, por nuk kemi prova të plota, sepse nuk kemi analizuar këto mekanizma”, tha ajo.
